Steentijdperk (ongeveer 500.000 v. Chr. tot ongeveer 2500 v. Chr.)

Vermits we met dit onderdeel van de website, de geschiedenis van België behandelen, wordt het begin van het steentijdperk gesitueerd rond 500.000 jaar voor Christus. De reden hiervoor is dat in die periode de eerste mensen (Neanderthalers) zich in onze streek (Noordwest-Europa) begaven. Wereldwijd gezien begon het steentijdperk echter al veel vroeger, namelijk 2.500.000 jaar geleden, toen er in Afrika hominiden voorkwamen die reeds gereedschappen uit steen vervaardigden.

Met steentijd of stenen tijdperk wordt dus de periode aangeduid waarin mensen uitsluitend steen gebruikten om hun gebruiksvoorwerpen te vervaardigen en nog geen metaal. Helemaal aan het einde van de steentijd werden er wel al metalen (lees: koper) sieraden vervaardigd.

Verder wordt er ook wel aangenomen dat ze in die tijd ook hout gebruikten om voorwerpen te vervaardigen. Uiteraard zijn hier nauwelijks restanten van overgebleven omwille van de "vergankelijkheid" van hout. Een uitzondering is een vondst van houten speren in het Duitse Schöningen die gedateerd werden op 350.000 jaar oud. Die vondst maakte het aannemelijk dat de Neanderthalers al zeer lange tijd actieve jagers waren en niet, zoals tot dan door veel archeologen werd aangenomen, vooral aaseters.

Verder kunnen we dus stellen dat de duur van de steentijd afhankelijk is van de plaats waarin hij plaatsvond. Het is zelfs zo dat voor bepaalde stammen op Borneo of Nieuw-Guinea hij nog maar net is afgelopen, en sommige stammen in het Amazonebekken bevinden zich aan het begin van de 21e eeuw nog in dit tijdvak.

Meestal wordt het stenen tijdperk onderverdeeld in drie fasen:

• het paleolithicum of de oude steentijd, verreweg de langste periode, van ongeveer 2,5 miljoen jaar geleden tot het einde van de laatste ijstijd, ongeveer 10.000 jaar geleden. In onze contreien is dat echter van ongeveer 500.000 jaar geleden tot 10.000 jaar geleden;
• het mesolithicum of de middensteentijd, een aanduiding voor culturen van jager-verzamelaars na het einde van de laatste ijstijd. In andere regio's spreekt men echter niet van het mesolithicum maar van het epipaleolithicum (in regio's waar het einde van de laatste ijstijd geen grote rol speelde (zoals Zuid-Europa) en het neolithicum veel eerder begon);
• het neolithicum of de jonge steentijd, een aanduiding voor culturen waar landbouw de belangrijkste sector in de economie was.

Aan het eind van de steentijd werden op beperkte schaal werktuigen van koper gemaakt, archeologen spreken daar van de kopertijd, kopersteentijd of chalcolithicum, daarop volgen de bronstijd en eventueel de ijzertijd. Eventueel omdat in Mesopotamië en Egypte het schrift tijdens de bronstijd volwassen werd, waarmee de prehistorie daar voorbij was en daar dus geen sprake is van een ijzertijd.

De datering en duur van de steentijd is echter onderwerp van discussie en hangt ook af van de gehanteerde definities en locaties. De oude steentijd begon dus zoals reeds gezegd ongeveer 2,5 miljoen jaar geleden in Afrika, toen de eerste hominiden gereedschappen uit steen gingen maken. De steentijd begon dus al voordat homo sapiens op aarde rondliep. Het is echter buitengewoon moeilijk met zekerheid te zeggen of een losse steen ('zonder context') met een breukvlak en een scherpe kant het resultaat is van een bewuste bewerking of van een toevallige gebeurtenis; die beslissing wordt veel gemakkelijker door het vinden van grote aantallen van dergelijke stenen in lokale concentraties, terwijl ze op andere, overigens vergelijkbare plaatsen ontbreken. De oudste vondsten zijn daarom altijd controversieel. De overgang naar koper en brons vond in de periode tussen 6000 en 2500 voor Christus plaats, in Noordwest-Europa dichterbij het laatste tijdstip.