De stad Halen
Welkom in Limburg!
Algemene omschrijving
Halen is een stad in de provincie Limburg in België. De stad telt ruim 9000 inwoners en behoort tot het gerechtelijk kanton Hasselt en het kieskanton Herk-de-Stad. De stad bestaat uit drie deelgemeenten: Halen zelf, Loksbergen en Zelem. Er is een groot onderscheid tussen Halen en Loksbergen enerzijds en Zelem anderzijds. Halen en Loksbergen hebben zeer lang deel uitgemaakt van het Hertogdom Brabant terwijl Zelem deel uitmaakte van het Prinsbisdom Luik. Halen en Loksbergen zijn dan ook typische Hagelanddorpen terwijl Zelem geografisch deel uitmaakt van De Kempen en vooral gekenmerkt wordt door getuigenheuvels (ter vergelijking de heuvels in de Vlaamse Ardennen zijn ook getuigenheuvels). Het grote onderscheid tussen de dorpen heeft in het verleden tot de nodige rivaliteit geleid en bestaat nog steeds, vooral nadat Zelem in 1977 bij Halen werd ingedeeld bij de grote fusie der gemeenten.
Op 12 augustus 1914 vond het laatste grote cavaleriegevecht (op divisieniveau) plaats uit de oorlogsgeschiedenis. Tijdens wat later bekend werd als de ‘Slag der Zilveren Helmen’, verwijzend naar de punthelmen van de deelnemende Duitse cavaleristen, konden de Belgische troepen verschillende aanvallen van de Duitsers afslaan en ze tegenhouden aan de Gete. Aan de rand van het slagveld ligt vandaag de Belgische militaire begraafplaats, waar de doden van dit gevecht hun laatste rustplaats vonden. In 2008 werd het oorlogskerkhof beschermd als monument.
Geschiedenis
In de Slag der Zilveren Helmen in Halen op 12 augustus 1914 versloeg een afdeling van het Belgische leger een keurkorps van de Duitse ruiterij.
Loksbergen was vanouds een gehucht van Halen. In 1838 werd Loksbergen een zelfstandige parochie. Van 1866 tot 1964 was het een zelfstandige gemeente.
De heerlijkheid Zelem was een Loons leen, maar hoorde zeker van de 12e eeuw tot 1499 aan de machtige Heren van het nabije Diest toe. In 1499 ruilde Willem van Gullik de heerlijkheden Diest, Zichem, Zelem en het burggraafschap Antwerpen met Engelbert graaf van Nassau voor andere goederen. Zelem ging zo deel uitmaken van de bezittingen van het huis Oranje-Nassau. In 1649 schonk Willem II van Oranje Zelem aan zijn privésecretaris, de Nederlandse dichter Constantijn Huygens. Zijn nakomelingen bleven in het bezit van de heerlijkheid tot het einde van de 18e eeuw. In 1795 verloor de gemeente de titel van heerlijkheid en werd ze als burgerlijke gemeente ingedeeld bij het departement Beneden-Maas in het kanton Herk-de-Stad. Het patronaatsrecht en de meeste tienden waren in handen van de abt van de Sint-Bernardusabdij van Hemiksem.
In 1329 stichtte Gerard van Diest naar de wens van zijn overleden vrouw Maria van Loon het kartuizerklooster Sint-Jansdal. Pieter Doorlant († 1507), auteur van de middeleeuwse moraliteit "Elckerlyc", was kartuizer te Zelem. Na de opheffing van het klooster in 1795 werd het als kasteel ingericht. Van 1928 tot 1993 was het een dominicanessenklooster, nu is het een feest- en congres-centrum. Zelem was lange tijd een uitgesproken landbouw- en veeteeltgemeente. In de 2e helft van de 19e eeuw brachten het station aan de spoorlijn Leuven-Hasselt, een vernis- en verffabriek van 1850 en een ijzergieterij van 1857 verandering. Vandaag is Zelem hoofdzakelijk een dorp van pendelaars.
Het indrukwekkende Sint-Jansberg klooster te Zelem (Halen).
Bezienswaardigheden
Halen:
De driebeukige Sint-Pietersbandenkerk aan het dorpsplein is sinds 1938 beschermd. De gotische kerk werd in de 15e-16e eeuw gebouwd met lokale bruinrode ijzerzandsteen. De 13e-eeuwse ingebouwde westertoren liep in 1940 zware schade op, maar werd nog tijdens de oorlog hersteld. Tot het 17e-eeuwse meubilair en kunstpatrimonium behoren een barokke biechtstoel en het schilderij Tenhemelopneming van Maria. 18e-eeuws zijn het rococokoorgestoelte, het portaal en het schilderij Ecce Homo. Tony van Os (1885-1945) schilderde Magdalena wast de voeten van Jezus, Doop van Christus in Kempens Landschap en de kruisweg. De brandglasramen in koor en kruisbeuk zijn creaties van I.C. Crespin en E. Crickx. De kerk bezit liturgisch zilverwerk uit de 17e en de 18e eeuw.
De Sint-Pietersbandenkerk te Halen.
De architecten V. Creten en Jules Jourdain ontwierpen het vergulde ruiterbeeld ter herinnering aan de Slag der Zilveren Helmen van augustus 1914. Het Museum Slag der Zilveren Helmen is in de Rotemstraat gevestigd. Aan de weg naar Loksbergen liggen Belgische en Duitse militairen begraven.
In het gehucht Rotem zijn van de voormalige cisterciënzerinnenabdij Mariëndal alleen het poortgebouw van 1669 en de gesloten Rotemhoeve met 17e-19e-eeuwse bouw bewaard. Op de Velp aan de Gidsenstraat werd omstreeks 1646 de molen van Rotem gebouwd. Het breedhuis Laathof van 1661 aan de Zepbrugstraat is gerestaureerd en sinds 1975 als monument en landschap beschermd. Zelk, aan de samenvloeiing van de Velp en de Demer, heeft een gave dorpskern met kerk, pastorie en molen.
Zicht op Zelk, een gehucht van Halen.
De classicistische Sint-Pancraaskerk van Zelk uit 1767 werd in 1938-1939 uitgebreid met zijkapellen aan weerskanten van het koor. Het meubilair en de kunstwerken dateren uit de 18e eeuw: twee biechtstoelen, altaar met beelden van Sint-Catharina en Maria Magdalena, Onze-Lieve-Vrouw met Kind, en Piëta. In de kerk ligt een grafsteen van pastoor A. Stockmans, die in 1779 overleed. De classicistische pastorie bij de kerk dateert uit het einde van de 18e eeuw. Zij staat in een ommuurde tuin.
Loksbergen:
Enkele alleenstande 19e-eeuwse boerenhuizen en dorpswoningen, kerk en pastorie bepalen het gezicht van de oude Loksbergse dorpskern. Architect Smeesters van Sint-Truiden moderniseerde en vergrootte in 1959 de neogotische Sint-Andrieskerk van 1894 in het ommuurde kerkhof. Het Sint-Andriesbeeld dateert uit de 18e eeuw. Twee zijaltaren en de doopvont zijn laat-19e-eeuws. Het hoofdaltaar in zwart marmer kwam hier in 1959. Het terracotta beeld Jezus aan het Kruis is van 1960.
In Loksbergen ligt priester-dichter August Cuppens (Beringen 1862 - 1924) begraven. Hij was een goede vriend van Gezelle, Verriest en Streuvels.
De kluis van Reinrode aan de Oude Leuvens Baan is nu een landbouwbedrijf. Rond een binnenplein staan 18e-eeuwse gebouwen en een classicistische kapel van 1794-1798. Aan de Lindestraat staat de Sint-Donaaskapel van 1912. Aan dezelfde straat staat het neoclassicistische kasteel van Blekkom van 1859, een herenhuis van architect Jamaer, met een 19e-eeuwse boerderij en kapel.
Aan de hoek van de Lindestraat en de Hagelandstraat bevindt zich het streekmuseum De Reinvoart in een gerestaureerde 19e-eeuws langgevelboerderijtje.
Loksbergen bezit prachtige holle wegen, onder meer die van de Kluisberg.
Streekmuseum "De Reinvoart" te Loksbergen (Halen)
Zelem:
Op het driehoekige dorpsplein met kiosk, oorlogsmonument en pastorie van 1865 staat de neoromaanse bakstenen en natuurstenen Sint-Lambertuskerk van 1878. In de kerk bevonden zich onder meer twee 18e-eeuwse rococobiechtstoelen en drie 17e-eeuwse houten gepolychromeerde heiligenbeelden: Onze-Lieve-Vrouw van Onrust, Apollonia en Lambertus. Spijtig genoeg is het mooie Apolloniabeeldje (uit de vorige kerk) verdwenen. Achter de kerk ligt het kerkhof met de grafkelder van de familie van Zurpele. Tegenover de kerk staat de gemeenteschool van 1905, gebouwd in eclectische stijl, en verderop het oud-gemeentehuis van 1851.
Op de Sint-Jansberg prijkt het indrukwekkende ommuurde complex van het voormalige kartuizerklooster Sint-Jansdal, gesticht in 1329. De stijl getuigt van de overgang van gotiek naar renaissance 'op Brabantse wijze'. De monumentale poorttravee van 1647 in bak- en ijzerzandsteen-architectuur is beschermd. Ook de overige oude delen van het klooster zijn beschermd, waaronder de kapittelzaal uit het begin van de 15e eeuw en de muur rond het klooster. In de boomgaard voor het klooster staat de in 1984 volledig gerestaureerde 17e-eeuwse kapel Onze-Lieve-Vrouw ten Onrust. Ouders het huilende en onrustige kinderen zoeken hier hun toevlucht. Het geheel is beschermd als dorpsgezicht.
Kapel Onze-Lieve-Vrouw ten Onrust, in de volksmond 'Tutterkapel' genoemd, aan het Sint-Jansbergcomplex te Zelem.
Tegenover de kasseiweg die naar het Sint-Jansklooster leidt, staat het kapelletje van de Weerstand. Tijdens de Tweede Wereldoorlog had het Geheim Leger van Limburg zijn hoofdkwartier in een afgelegen villa in het bos op de Sint-Jansberg. In 1944 werd de verzetsgroep verraden: drie verzetslieden konden ontsnappen, de anderen werden weggevoerd of gedood.
Vlakbij, aan de Eksterhoekstraat, bevindt zich hoeve Eksterhoek, een halgesloten hoeve met 18e-eeuwse kern. Aan de Steenbergstraat imponeert een halfgesloten hoeve uit het begin van de 19e eeuw. Het is de hoeve Oude Pastorij, bekend als Donkelhoeve in het tv-feuilleton 'Wij, Heren van Zichem'.
Aan de Lobosstraat staan de langgerekte Loboshoeve en het Loboskasteel, een witgeverfd bakstenen herenhuis uit de 19e eeuw: in het park liggen resten van een "omgrachting". Deze behoorde ooit toe aan een veel ouder kasteel dat in de 15e eeuw werd platgebrand naar aanleiding van onlusten tussen het Hertogdom Brabant en het Prinsbisdom Luik waarvan de toenmalige eigenaar van het kasteel, Jan Vilters de Lobos, een prominente edelman was. Het kasteel is bereikbaar via een bestrate dreef Amerikaanse eiken.
De overblijvende omgrachting op het grondgebied van het Loboskasteel te Zelem. De omgrachting hoorde bij een voormalig kasteel dat platgebrand werd in de 15e eeuw.
In de Gennepstraat staat het 19e-eeuwse Geesthuis (met grote langschuur uit de 18e eeuw - beschermd sinds 1994) in een mooi park met oude bomen. De "omgrachting" wijst op een oude vestiging.
Naast zijn bouwkundig erfgoed kan Zelem prat gaan op een mooie natuur: de vallei van de Zwarte Beek en de bossen van Hees.
Vermits we zelf inwoners van Zelem zijn, en deze site ook voor een groot deel handelt over Zelem, verwijzen we voor veel meer informatie naar onze rubrieken "Ons Dorp" en "Onze Familie".
Dit moet je gezien hebben
