De gemeente Heers
Welkom in Limburg!
Algemene omschrijving
Heers is een plaats en gemeente in de provincie Limburg in België en behoort tot het kieskanton en het gerechtelijk kanton Borgloon. De gemeente telt ongeveer 6900 inwoners. Fusies in 1971 en 1977 smolten 12 kerkdorpen samen tot de nieuwe gemeente Heers: Heers, Batsheers, Opheers, Veulen, Gutschoven, Mettekoven, Mechelen-Bovelingen, Rukkelingen-Loon, Heks, Horpmaal, Vechmaal en Klein-Gelmen. Enkel Heers en Mechelen-Bovelingen tellen meer dan 1000 inwoners.
Het Kasteel van Heers stamt uit de 14e eeuw.
Geschiedenis
Batsheers is een nederzetting uit de vroege middeleeuwen en ging deel uitmaken van het graafschap Loon. Na 1366 behoorde het tot het bisdom Luik. In 1639 gaf de prins-bisschop de heerlijkheid Batsheers-Opheers in pand aan de Heer van Heers, in 1771 aan de baron de Stockem. Sinds 1416 had de abdij van Averbode het patronaat over de Sint-Stevensparochie.
Gutschoven was in de Gallo-Romeinse tijd bewoond. Als Loons leen was het achtereenvolgens eigendom van de familie van Gutschoven, Seraing, Alsteren, Ess, Hinnisdael, Tollet, Blanckart en Mean. In 1021 gaf de Luikse prins-bisschop de Sint-Maurusparochie aan het Onze-Lieve-Vrouwekapittel van Hoei.
De eerst vermelde Heer van Heers is Cuno van Hairs (1034). De heerlijkheid was een Loons leen, dat in 1623 tot baronie verheven werd. In 1685 kreeg schuldeiser Sint-Laurensabdij van Luik de heerlijkheid in handen en verkocht het aan de familie de Stockem. De Sint-Maartensparochie was sinds de 11e eeuw in handen van dezelfde abdij.
Heks was in de Romeinse tijd bewoond. Het ging in de middeleeuwen deel uitmaken van het graafschap Loon. In 1582 werd het Luikse Sint-Lambertskapittel heer van Heks.
De heerlijkheid Horpmaal kwam in de 12e eeuw in handen van de Heren van Heers. Het patronaat en de tienden hoorden het Luikse Sint-Maartenskapittel toe.
Klein-Gelmen was in de Romeinse tijd bewoond. Het dorp wordt vermeld in 1365 als deel van het Loonse graafschap. Later ressorteerde het onder het prinsbisdom. Kerkelijk maakte Klein-Gelmen deel uit van de parochie Gelinden.
Mechelen-Bovelingen was in de Romeinse tijd bewoond. In de middeleeuwen bestonden hier diverse heerlijkheden. In 1745 verwierf de familie de Borchgrave de titel van graaf. Tot aan de komst van de Fransen waren Pepingen, Mechelen, Bovelingen en Rukkelingen afzonderlijke gemeentes.
De Heer van Mettekoven was de Luikse prins-bisschop. Het patronaat van de Sint-Maartensparochie was verdeeld over de Luikse Sint-Laurensabdij, de abdij van Herkenrode en het Sint-Matheushospitaal in Luik.
Tot 1366 maakte Opheers deel uit van het graafschap Loon, nadien van het prinsbisdom Luik. In het midden van de 17e eeuw schonk de prins-bisschop het dorp aan de heer van Heers. Aan het einde van de 18e eeuw behoorde Opheers aan baron F.L. de Stockem.
Het dorp Rukkelingen maakte deel uit van het graafschap Loon, daarna van het prinsbisdom Luik. In 1619 kreeg Michel de Borchgrave het in pand. Zijn erfgenamen bleven tot aan de Franse tijd Heer van Rukkelingen.
In Vechmaal zijn sporen van Romeinse bewoning gevonden. De heerlijke rechten behoorden aan de graaf van Loon, daarna aan de Luikse prins-bisschop. Het gehucht Sint-Pieters Horn was een afzonderlijke Loonse heerlijkheid. Een ho(o)rn is een uitstekende landpunt. Vanaf het einde van de 10e eeuw had het Sint-Maartenskapittel van Luik het patronaat in handen.
Veulen was een zelfstandige gemeente tot het bij de fusie van 1971 toegevoegd werd aan de gemeente Heers. In de 17e en 18e eeuw was het een der redemptiedorpen; het behoorde tot 1795 toe aan de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.
De redemptiedorpen waren enkele kleine dorpen ten noorden van Luik die sinds de 17e eeuw betwist gebied waren tussen de Verenigde Provinciën (Staats-Brabant) en het hertogdom Brabant, dit laatste bij monde van de Spaans-Habsburgse keizer. Mits het betalen van belastingen aan beide heren behielden zij een grote onafhankelijkheid. In de praktijk waren ze nauw verbonden met de tweeherigheid van Maastricht.
Het ging om Falais, Hermal (Hermalle) en Paifve in de huidige provincie Luik en Veulen, Hopertingen (Hoepertingen), Rutte (Rutten), Rotem, Mopertingen en Nederheim (Nerem) in de huidige provincie Limburg.
Bij het Verdrag van Fontainebleau in 1785 werden alle soevereiniteitsrechten over de redemptiedorpen aan de Verenigde Provinciën afgestaan. De Bataafse Republiek stond ze in 1795 af aan Frankrijk (Verdrag van Den Haag).
Nu is Veulen een Haspengouws landbouwdorp net ten noorden van de dorpskom van Heers langs de weg naar Borgloon. Door haar ligging ontwikkelt het dorp zich stilaan tot een woondorp en neemt de bevolking er nog licht toe in tegenstelling met de omliggende dorpen.
Het kasteel van Veulen stamt waarschijnlijk al uit de middeleeuwen. Het heeft het huidige uitzicht sinds 1745.
Bezienswaardigheden
Batsheers:
De Sint-Stevenskerk van 1727 is een eenbeukig classicistisch gebouw met een gedeeltelijk ingebouwde westertoren, een driezijdig afgesloten koor en een sacristie aan de oostzijde. Boven de hoofdingang zit het wapen van Fredericus van de Panhuysen, de abt van Averbode, met het jaartal 1727 erop afgebeeld. De renaissancepreekstoel van 1625 werd ub 1955 gerestaureerd. De hardstenen doopvont is van 1700-1750. Ook de communiebank is 18e-eeuws. De biechtstoel dateert van 1800-1850. Het Sint-Stefanusbeeld dateert van omstreeks 1500. De schilderijen Marteldood van Stefanus en Aanbidding der Wijzen zijn 17e-eeuws.
De vroeg-18e-eeuwse Sint-Stevenskerk te Batsheers (Heers).
De Maaslandse pastorie van 1728, met het wapen van abt Panhuysen, is met de onmiddellijke omgeving sinds 1981 als monument en als dorpsgezicht beschermd. Verschillende boerderijen dateren uit de 18e en 19e eeuw.
Gutschoven:
De Drie Morenkerk of Sint-Mauruskerk is een classicistisch gebouw van 1770 met een voorstaande westertoren, waarvan de 13e-eeuwse benedenverdieping met blokstenen is gebouwd. Het hoofdaltaar is laat-17e-eeuws, de zijaltaren zijn van omstreeks 1700, de doopvont is van 1700-1750 en de biechtstoel is vroeg-18e-eeuws. Het beeld Drie Moren dateert van omstreeks 1600, Sint-Cornelius van 1650-1700. Het schilderij Bewening van Christus is van omstreeks 1700. De kerkschat bestaat uit edel smeedwerk uit de 17e en 18e eeuw. Op het kerkhof liggen grafstenen en staan vijf grafkruisen uit de 17e en 18e eeuw.
In Gutschoven staan verschillende vierkantshoeves.
De Drie Morenkerk van Gutschoven heeft een torenonderbouw die stamt uit de 13e eeuw.
Heers:
Het omwalde kasteel van Heers (zie foto bovenaan) is gebouwd op 14e-eeuwse of oudere grondvesten en heeft laatgotische, 15e-16e-eeuwse kenmerken. Horizontale banden van baksteen en mergelsteen wisselen elkaar af. De woonvertrekken van het kasteel bevinden zich in de oostelijke en noordelijke gevel. De westelijke vleugel heeft een gesloten karakter. De hoofdvleugel, aan de noordzijde, met een centrale vijfhoekige uitsprong, is bekroond met een barokke Maaslandse krulgevel. Het interieur is opgesmukt met classicistisch stucwerk. Een vertrek is verfraaid met vroeg-19e-eeuws stucwerk in empirestijl. Hier staan twee bronzen beelden van Luikenaar Evrard (1709-1793). In de onmiddellijke omgeving staat de 15e-17e-eeuwse kasteelhoeve van Heers met een ruime schuur van 1661. Het kasteel en de hoeve zijn sinds 1943 beschermd.
Afbeelding zoals het kasteel van Heers er in de 18e eeuw zou uitgezien hebben.
De parochiale Sint-Maartenskerk heeft een 15e-eeuws laatgotisch koor, een neogotisch schip en een westertoren van 1913-1914. De kerk en de pastorij zijn beschermd. Naast het koor bevindt zich de sinds 1943 beschermde 18e-eeuwse Herenkapel met classicistisch stucwerk en een grafsteen. In de kerk staan drie 16e-17e-eeuwse marmeren praalgraven, waaronder het graf in zwart marmer van de familie de Rivière. Twee classicistische biechtstoelen zijn laat-18e-eeuws. De gotische reliekbuste van Sint-Maarten is 14e-eeuws. De laatgotische Sint-Anna ten Drieën, Sint-Pieter en Sint-Paulus zijn 15e-eeuws. De barokke Onze-Lieve-Vrouw met Kind en Sint-Gillis dateert van omstreeks 1700. Het Sint-Niklaasreliëf is 18e-eeuws. Het schilderij Sint-Jan dateert van omstreeks 1500, God de Vader is 16e-eeuws, het renaissancedrieluik dateert van 1613. Karel Wouters (1809-1869) van Boom creëerde de kruisweg. De marmeren doopvont van 1749 heeft een koperen deksel. In de muur zit een 15e-eeuwse steen met een gekruisigde Christus. Op het kerkhof liggen 17e- en 18e-eeuwse grafstenen. Tegenover de kerk staat de eenvoudige laat-18e-eeuwse pastorie, die sinds 1981 als monument beschermd us. In het dorp zijn oude Haspengouwse kapellen en boerderijen, onder meer de Paardshoeve aan de Paardskerkhofstraat, met een poortgebouw van 1756 en een schuur van 1776.
Heks:
De kerk Onze-Lieve-Vrouw Tenhemelopneming van 1850-1851 heeft fraai 18e-eeuws meubilair, waaronder een preekstoel en twee biechtstoelen. De reliekhouder van Sint-Barbara is van 1746. In de kerk ligt de Luikse prins-bisschop graaf Frans-Karel van Velbrück (†1784) begraven. Op het kerkhof staat een grafkruis van 1654.
Het kasteel van Heks was het jachtverblijf van de prins-bisschop van Luik.
In een prachtig landschap en een groots park met Franse tuinen pronkt het jachtverblijf van de prins-bisschop van Luik. Het dateert van omstreeks 1770 en werd waarschijnlijk ontworpen door de Luikse architect Etienne Fayen. De interieurs van 1772-1783 met lambrisering en stucwerk in Luikse rococo en de muur- en plafondschilderingen naar Italiaanse smaak, die onder andere door Moretti gemaakt werden, kwamen tot stand in opdracht van prins-bisschop van Velbrück. Hier is onder meer een Chinese kamer, een Saksische Kamer, een bibliotheek en een kapel. Het kasteel is met het interieur sinds 1948 beschermd.
De vroeg-17e-eeuwse vierkantshoeve Monnikenhof is gebouwd in Maaslandse renaissancestijl. Aan het voormalige gemeentehuis eert een gedenkplaat van de Vlaamse Toeristenbond van 1967 jeugdschrijver Van Winkel (1893-1954), alias Lod Lavki.
Horpmaal:
De Sint-Lambrechtskerk heeft romaans-gotische delen in de middenbeuk, het koor en de zijbeuken. De bovenmuren van het gebouw zijn classicistisch en 18e-eeuws. De neoromaanse westertoren dateert van 1860. De zoldering van de middenbeuk is versierd met 18e-eeuws stucwerk.
De Sint-Lambrechtskerk van Horpmaal met romaans-gotische delen.
Het meubilair is overwegend 19e-eeuws. Het dienstaltaar bestaat uit onderdelen van een preekstoel van 1750-1800. De afsluiting van de doopkapel is laat-18e-eeuws. De orgelkast is van omstreeks 1735. De credenstafel dateert van 1750-1800. Het beeld Sint-Anna te drieën is van 1500-1550, Sint-Lambrecht van omstreeks 1700, Laat de Kinderen tot Mij komen is een altaarstuk van Karel Wouters uit 1864. Op het kerkhof ligt een vroeg-14e-eeuwse grafsteen en staat 22 hardstenen grafkruisen uit de 17e-18e eeuw.
De 17e-eeuwse Smishoeve met classicististische stallen aan de Smisstraat dateert van het einde van de 18e eeuw.
Klein-Gelmen:
Panorama-foto van het dorp Klein-Gelmen, deelgemeente van Heers.
De neogotische zaalkerk Onze-Lieve-Vrouw Boodschap van 1881 was een ontwerp van architect Isidoor Gérard van Hasselt. Het meubilair is neogotisch. De doopvont dateert van 1622. Het Sint-Rochusbeeld dateert van omstreeks 1700. In Klein-Gelmen staan meerledige hoeves.
Mechelen-Bovelingen:
In de landelijke dorpskom staat de driebeukige neogotische Sint-Annakerk van 1910-1911. Architecten waren Jaminé van Hasselt, Lenertz van Leuven en Martens van Stevoort. Twee biechtstoelen, een preekstoel en een orgelkast dateren van 1750-1800, de doopvont is van omstreeks 1700. De rest van het meubilair is 19e-eeuws. Onze-Lieve-Vrouw met Kind is een laat-16e-eeuws beeld Sint-Sebastiaan is van 1650-1700, Sint-Maarten is vroeg 18e-eeuws. Het schilderij Sint-Anna ten Drieën dateert van 1772. Ook Calvarie is 18e-eeuws. Op het kerkhof staan 17e-18e-eeuwse hardstenen grafkruisen.
Het 18e-eeuwse kasteel van Mechelen-Bovelingen.
Het 18e-eeuwse kasteel van Bovelingen heeft een vierkante toren. De 18e-eeuwse kasteelhoeve werd in 1841 verbouwd.
Mettekoven:
De eenbeukige neoclassicistische Sint-Maartenskerk van 1839 kreeg er in 1928 twee transeptarmen bij. Het interieur werd in 1970 gemoderniseerd. Het meubilair is 19e-eeuws. Het beeld van Sint-Michael is 16e-eeuws, Liefdadigheid van Sint-Maarten dateert uit de 17e eeuw. Sint-Amand en Sint-Rosa van Lima zijn 18e-eeuwse terracotta beelden. De panelen Sint-Amand, Keizer Constantijn de Grote en Sint-Thomas zijn laat 16e-eeuws. Op het kerkhof staan grafkruisen uit de 17e en 18e eeuw.
Mettekoven heeft nog enkele typische Haspengouwse boerderijen.
Luchtfoto van enkele mooie hoeves te Mettekoven.
Opheers:
De eenbeukige classicistische Sint-Lambrechtskerk van 1860 heeft een ingebouwde westertoren en een rechthoekig koor met een veelhoekige apsis. Drie portiekaltaren dateren van 1650-1700: het hoofdaltaar, met het 16e-eeuwse schilderij Bewening van Jezus, het noordelijke zijaltaar, met een gekleed beeld van Onze-Lieve-Vrouw met Kind, van 1850-1900 en het 17e-eeuwse zuidelijke zijaltaar met het schilderij Sint-Rochus geneest een Zieke. De biechtstoel is laat-18e-eeuws, de communiebank, de kansel en de credenstafel zijn van omsteeks 1860. De 15e-eeuwse gotische doopvont heeft een deksel van 1836. In de Sint-Laurenskapel staat een 16e-eeuws laatgotisch Sint-Catharinabeeld. In Opheers liggen enkele 18e-eeuwse gesloten boerderijen.
De Herkenroodse Hoeve te Opheers dateert van 1639-1640 en werd beschermd in 1976.
De Herkenroodse hoeve aan de Dorpstraat dateert van 1639-1640. Deze vierkantshoeve is een voormalige abdijhoeve en heeft een schuur van 1734 en stallingen van 1736. Ze is met haar onmiddellijke omgeving sinds 1976 beschermd.
Rukkelingen-Loon:
De classicistische Sint-Quirinuskerk van 1835-1841 werd in 1939 vergroot met twee zijbeuken. Ze heeft een ingebouwde westertoren en een halfrond koor.
De vroeg 19e-eeuwse Sint-Quirinuskerk in classicistische stijl te Rukkelingen-Loon.
Het meubilair is 19e-eeuws. Het beeld piëta is laat-16e-eeuws. Onze-Lieve-Vrouw met Kind dateert van 1700-1750 en Sint-Quirinus van 1800-1850. Op het kerkhof staan 17e- en 18e-eeuwse grafkruisen. Het hoevehuis bij Schoutes is 18e-eeuws. In Rukkelingen-Loon staan nog verschillende meerledige, gesloten boerderijen.
Vechmaal:
In de landelijke dorpskom staat de neoclassicistische Sint-Maartenskerk van 1840. Het is een eenbeukig bakstenen gebouw met een halfrond afgesloten koor. De ingebouwde westertoren is van 1818. Hij werd gerestaureerd in 1973. Het hoofdaltaar van 1700-1750 en een biechtstoel van 1775-1800 komen uit de vroegere dorpskerk. Het overige meubilair is van omstreeks 1850: zijaltaren, een communiebank, een biechtstoel, een kansel, een orgelkast, credenstafels en een doopvont. Het laatgotische beeld Jezus aan het Kruis dateert uit de 16e eeuw. De messingen altaarkandelaars zijn 17e-18e-eeuws. De classicistische pastorie werd in 1772 gebouwd. Aan de rand van de dorpskern ligt de vindplaats Sint-Pieters-Horn, met een kasteel, een kapel en enkele hoeves. Het kasteel van Sint-Pieters-Horn is nu in gebruik als hoeve. Het is met een jaarsteen 1743 gedateerd. Naast een laat-18e-eeuwse pachthoeve staat de Sint-Pieterskapel van Horn, een sinds 1974 beschermd monument. Het is een rechthoekig gebouw van bloksteen met een voorportaal, een westelijke schaliëntoren en een vlakke koorafsluiting. De muren van het koor en het schip zijn in 13e-14e-eeuwse romaans-gotische overgangsstijl. Hier zijn sporen van een gotisch roosvenster en gotische vesteropeningen. Het portaal met gedrukte boog dateert van 1554. De kapel is niet meer in gebruik.
In Vechmaal ligt een Romeinse tumulus. De mergelgrotten liggen er verlaten bij, sedert de champignonkweek werd stopgezet, o.a. wegens instortingsgevaar.
De Romeinse tumulus te Vechmaal.
Veulen:
De Onze-Lieve-ten-Hemelopnemingkerk heeft een gotische middenbeuk uit 1460. De toren heeft een nog oudere gotische onderbouw uit de 13e eeuw. In 1911 werd de kerk volledig gerestaureerd en uitgebreid. De twee zijbeuken werden afgebroken en vervangen door nieuwe zijbeuken in neogotische stijl. Ook het koor werd bij die gelegenheid vervangen door een groter koor. In 1935 werd het oude gedeelte van de kerk als één van de allereerste Vlaamse kerken beschermd als monument. In 1999 werd de rest van de kerk eveneens beschermd. Het omringende kerkhof werd in 1999 ook beschermd als dorpsgezicht.
Langs de steenweg liggen twee aangrenzende boerderijen uit de 18e eeuw. Ze werden beiden in 2006 beschermd als monument. De omgeving ervan werd eveneens beschermd als dorpsgezicht.
Het kasteel van Veulen (Heers) is beschermd sinds 1960.
Het kasteel van Veulen ziet er sinds 1745 uit zoals nu. Daarvoor is de geschiedenis onzeker. Delen van het gebouw dateren van ruim voor die tijd, sommige waarschijnlijk zelfs van de middeleeuwen. Het kasteel werd in 1960 beschermd als monument en het park als landschap. Tijdens de feodale periode werd Veulen bestuurd door de heer of dame van Veulen, die in het kasteel zetelde. De meest bekende heer van Veulen is graaf Florimond de Mercy-Argenteau (1727-1794). Hij was Oostenrijks ambassadeur aan het Franse hof van koning Lodewijk XVI en vertrouweling van koningin Marie-Antoinette. De laatste 4 jaren van zijn leven verbleef hij regelmatig in Veulen.
Dit moet je gezien hebben
