Limburg, Herk-de-Stad

Het Kasteel de Pierpont, beter bekend als het Olmenhof, is nu in gebruik als gemeentehuis.

Geschiedenis

Berbroek werd in 1971 bij Schulen, en in 1977 bij Herk-de-Stad gevoegd. Het behoorde in de middeleeuwen bij Donk, maar werd later onafhankelijk door de bouw van een kerk. In het Broek woonden vooral vissers. Het dorp heeft kleine woonkernen, met lintbebouwing. Hier staan nog hoeves in vakwerkbouw.

De parochie Donk wordt in 741 vermeld als een schenking aan de abdij van Sint-Truiden door de graaf van Haspengouw. De oudste kerk stond 1500 m ten noorden van de huidige, in het natte Broek. De Stomp van Donk is er nog een restant van. Wegens aanhoudende watersnood moesten de gelovigen van het Borek per boot naar de kerk gaan. In de 18e eeuw verliet Truienaar en abt Jozef van Herck kerk, priorij, refuge en bijgebouwen en liet de Donkenaars de heide ontginnen. In 1752 gaf hij opdracht tot de bouw van de huidige kerk, op de plaats waar enkele jaren voordien een kapelletje met een kerkhof gestaan had. Rond de heide ontwikkelde zich de huidige dorpskern.

Herk beleefde een grote bloeiperiode in de 13e, 14e en 15e eeuw: met lakennijverheid, brouwerijen, stokerijen, en zelfs wijnbouw. Hier werden ook munten geslagen. Sinds 1363 was het omwald door de Vezer. Sinds 1422 heeft Herk versterkte stadspoorten: de Diester- of Antwerpsepoort, de Trichter- of Hasseltsepoort, de Sint-Truider- of Nurenbergse of Oppumse poort. In 1436 werden de vesten 6 m hoog ommuurd: het zijn de huidige kleine ringlanen. Herk had een gasthuis, een Latijnse school, gilden, een korenhuis, een watermolen, een zoutbrug, een wekelijkse markt en twee jaarmarkten. Het was een van de Goede Steden van het graafschap Loon. Het kreeg in 1386 van de prins-bisschop van Luik zijn stadsrechten. Een bewijs daarvan is te vinden op het perron of de vrijheidszuil op de markt, voor het gemeenschapscentrum.

Herk lag op de grens tussen het hertogdom Brabant en het graafschap Loon. Tijdens de opstand tegen Karel de Stoute werd het dorp leeggeplunderd en platgebrand. Het werd opnieuw geplunderd in 1364, 1483 en 1654. In 1669, 1679 en 1781 werd Herk door een brand geteisterd. Het dorp werd in evenveel jaren door pestepidemieën getroffen. Daardoor ontvolkte Herk.

De meest verspreide Belgische familienaam is Van Herck, met veel varianten. In 1794 kocht de familie Hermans het huidige Olmenhof. In 1830 werd het verbouwd en kwamen zelfstandige boomkwekerijen en boomgaarden tot stand. Het ursulinenklooster voor de opleiding van burgermeisjes was in Engeland en Duitsland bekend. Na de laatste oorlog kwam Herk opnieuw tot leven. De stille landbouwgemeente veranderde in een centrum van intensieve laagstamfruitteelt en groenteglasteelt. Meer dan 3000 leerlingen bezoeken dagelijks Herk-centrum. De middenstand bloeit weer. Het ziekenhuis is erkend als revalidatiecentrum. Herk heeft een groente- en fruitveiling en een boter- en eierveiling. Een 50-tal kmo's bezet het industrieterrein. Het centrum werd gerenoveerd. In een nieuw cultureel centrum huist een moderne bibliotheek. Herk-de-Stad vervult weer de functies van een kleine stad.

Schakkebroek is een gehucht en parochie van Herk-de-Stad. Het ligt ten zuidoosten van de stadskern en telt 1943 inwoners (1 januari 2004). Schakkebroek is vooral bekend als geboorteplaats van de heiligverklaarde missiezuster en martelares Amandina van Schakkebroek. Haar geboortehuis werd ingericht als museum.

De naam Schakkebroek is van Frankische oorsprong en betekent: beweegbaar moeras. Schakkebroek en het zuidelijker gelegen Terbermen vormden agrarische buitengehuchten van de heerlijkheid Herk. In 1795 telde Schakkebroek 175 inwoners terwijl Terbermen 66 inwoners telde.

De kinderen liepen school in Herk-de-Stad of in Stevoort en dienden elke dag een flinke afstand af te leggen. In het begin van de 20ste eeuw ontstond er nood aan een eigen school in Schakkebroek. Nadat de zusters Ursulinen van Herk-de-Stad door nalatenschap een stuk grond van 1,2 hectare verworven hadden, bouwden ze er in 1905 een schoolhuis met enkele klassen en startten ze er met een meisjesschool.

In 1908 werd gestart met de bouw van een kerk op de plaats van een klein kapelletje aan de lindeboom waar de heilige Amandina dikwijls ging bidden. Het jaar nadien, in 1909, werd de parochie Schakkebroek, bestaande uit het gehucht zelf en de kleinere omliggende gehuchten Terbermen en Nonnekerkhof, opgericht. De parochie werd toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw Onbevlekt Ontvangen en men startte er onmiddellijk het jongensonderwijs op.

Schakkebroek groeide uit van een gehucht tot een klein dorp waarin ook plaats was voor een kleine sociale woonwijk De Lindeboom. In 1967 vertrokken de zusters uit het dorp en werd de meisjesschool overgenomen door de parochie. In 1975 fusioneerden beide scholen en in 1990 werd het basisonderwijs in de oude jongensschool stopgezet en overgebracht naar de nieuwe vleugel die aan de voormalige meisjesschool was bijgebouwd. Het inwonersaantal steeg verder tot 1892 inwoners in 1991 en tot een maximum van 1983 inwoners in 2001. Nadien vertoont het aantal inwoners een dalende trend. Nochtans werd in 2002 nog het oude klooster verbouwd en werden hierin enkele nieuwe klaslokalen voor de basisschool ingericht.

Tot aan de Franse Revolutie vormde een groot deel van Schulen, samen met Lummen, Linkhout en Koersel de vrijheerlijkheid Lummen. Zij was voor drie vierde eigendom van de graaf van Brabent en eeuwenlang een twistappel tussen Brabant en Loon.

De eerste parochiekerk van Schulen (Herk-de-Stad) bevond zich langs de huidige Kerkstraat. De toren dateerde uit de 15de eeuw, net als de kapel die dienst deed als parochiekerk tot begin van de 18de eeuw. De kerk werd herbouwd in 1709-1710 en ze werd nog eens vergroot in 1784. In het begin van 1938 begon men de oude kerk te slopen. De afbraak zou als fundering voor de nieuwe kerk benut worden. Alleen de stoere gotische toren, waarvan de basis uit Diester ijzersteen is en het bovenste deel uit baksteen, werd gespaard. In 1950 werd de toren beschermd als monument. Bijna gerestaureerd ging de torenspits in de vlammen op in juli 1957.

Bezienswaardigheden

Berbroek:

De Onze-Lieve-Vrouwekerk van 1890 is in 1954-1936 verbouwd. Daarbij werd de half-ingebouwde neogotische toren behouden. Het interieur van de kerk is neogotisch. De doopvont van blauwe hardsteen van 1565 was oorspronkelijk een wijwatervat met maskers op de vier hoeken. Het 17e-eeuwse hoogaltaar met tabernakel en troon is wellicht afkomstig van de abdij van Herkenrode. De barokke preekstoel dateert uit de 17e eeuw. Het beeld Sint-Anna-ten-Drieën, van 1500, is Mechels. Onze-Lieve-Vrouw met Kind dateert ook uit de 16e eeuw. God de Vader met Wereldbol is 17e-eeuws. Twee roodkoperen kandelaars dateren van 1800.

De kapel Onze-Lieve-Vrouw van Bijstand werd in 1905 gebouwd. Op de Frankische driehoek stonden ooit een galg en een gerechtshof.

De "nieuwe molen" stamt uit 1725 en staat te Berbroek (Herk-de-Stad)

De nieuwe molen van 1725 aan de Nieuwmolenstraat overbrugt de Herk te midden van vochtige beemden.

De Herkkantwinning werd vroeger Armenwinning genoemd. Deze oude hoeve in Maaslandse stijl, vermeld in 1748, werd bij testament overgedragen aan de "armentafels" van Alken, Stevoort en Berbroek. Het nieuwe landbouwpad Reisbeek is een bewegwijzerde educatieve wandelroute.

Donk:

De Onze-Lieve-Vrouw Geboortekerk is een classicistische zaalkerk van 1752, gebouwd uit baksteen en natuursteen in Maaslandse stijl door architect G. Dereux. Ze werd in 1895 vergroot. In 1940 hersteld na de beschieting door het Belgische leger, en in 1974 beschermd en gerestaureerd. De vierkante toren is een verkleinde repliek van de Sint-Truidense abdijtoren met kalkstenen hoekbanden en klokvormige spits. Het interieur is bepleisterd met rococostucwerk. Boven de ingang prijkt het hardstenen wapenschild van abt Jozef van Herck. Uit de oude kerk in het Broek kwamen: de hardstenen 12e-eeuwse Maaslandse doopvont, met een middensteun in cilindervorm, vier zuiltjes en vier koppen; twee mooi gesneden 16e-eewse renaissancedeuren; allicht ook het 18e-eeuwse Sint-Hubertusbeeld, vroeger gepolychromeerd; verder een 18e-eeuwse liggende Onze-Lieve-Vrouw van Baring en het 17e-eeuwse schilderij Calvarie met Sint-Catharina en Sint-Niklaas. Uit het bouwjaar 1752 dateren twee rococozijaltaren, de houten wandbekleding van het koor, een preekstoel, een biechtstoel, orgelkast, een koorlezenaar en een hoofdaltaar. 19e-eeuws is het altaarstuk God de Vader met Heilige-Geestduif dat een geheel vormt met de liggende Onze-Lieve-Vrouw met Kind. Ook de kruisweg is 19e-eeuws. De devotie tot de liggende Onze-Lieve-Vrouw met Kind dateert van begin 1700. Kwam infante Isabella hier rond 1608 op bezoek? Alom bekend is de uitdrukking: 'tot Onze-Lieve-Vrouw ten Donck gaat men om een jonck', maar ook om een man, om een gelukkige bevalling, om moedermelk enz. De grafstenen van de gebroeders-pastoors Reinier en Godfried Voskens zijn van omstreeks 1750.

De pastorie van Donk (Herk-de-Stad) dateert van 1760.

De Maaslandse pastorie van 1760 aan de Dreefstraat is net zoals de kerk classicistisch. Dit dubbelhuis is sinds 1974 beschermd en mooi gerestaureerd.

Het kasteel van Landwijk aan de Gete heeft een classicistische hoofdvleugel en lijkt op het stadhuis van Hasselt. Het heeft een omwald park en mooie bomen. Het ligt op de grens van het prinsbisdom Luik en het hertogdom Brabant. Het werd vermoedelijk in 1725-1750 gebouwd. Het kasteel Van Hamont is een 18e-eeuwse vierkantshoeve met een mooi park en een grote hoge schuur. De rondbogige poort heeft een kalkstenen omlijsting. De stijl is Maaslands.

De Donckgaerd is een door de nationale boomgaardenstichting opnieuw aangelegde hoogstamboomgaard bij de pastorie aan de Dreefstraat. Hij is beplant met oude fruitrassen en lokale variëteiten en heeft een educatieve en toeristische bedoeling. Hij werd in 1994 geopend en maakt deel uit van een nieuwe wandeling in Donk.

De Mouttoren van de vroegere brouwerij Goudster van de familie Wauters, aan de weg naar Diest, is mooi gerestaureerd en ingebouwd in een meubelgalerij. De huidige eigenaar is de familie Keldermans.

Herk-de-Stad:

De decanale Sint-Maartenskerk is beschermd sinds 1983 en werd prachtig gerestaureerd in 1993-1994.

De decanale Sint-Maartenskerk te Herk-de-Stad is beschermd sinds 1983.

Ze is deels 16e-17e-eeuws en werd verbouwd en vergroot in 1846-1852. Het is een bezienswaardige basilica met een oostelijke koorkapel in een herkenbare stijl. Zeer mooi is de oude noordelijke kruisbeuk met speklagen van mergel en baksteen en een versierd kerkraam. De kerkramen beelden legendes af. Het 15e-eeuwse houten beeld Christus op koude Steen, werd vereerd door bedevaarders uit Maastricht en Keulen. Een gesculpteerd altaar dateert van 1767. De Luikse Lodwijk XV-biechtstoelen dateren van 1862. De communiebank en de kansel zijn van 1865. Het stucwerk op de zoldering van de kruisbeuken is net als het koorgestoelte 18e-eeuws. Het neogotische orgel was oorspronkelijk voor Straatsburg bestemd. Het beeld Sint-Anna ten Drieën is 16e-eeuws, Sint-Barbara is 17e-eeuws. De retabelfragmenten dateren van omstreeks 1500. Hier hangen schilderijen uit de 17e en 18e eeuw: onder meer een Aanbidding der Herders, van omstreeks 1620. Het liturgische zilverwerk stamt uit de 17e, 18e en 19e eeuw. In de sacristie bevindt zich een messingen aquamanile uit de 16e eeuw. De grafstenen van pastoors stammen uit de 17e en 18e eeuw.

Op de Markt komen vier wegen samen: de gevelwanden en woningen in Maaslandse stijl en de brede classicistische huizen uit de 18e-19e eeuw zijn vrij homogeen. Mooie huizen met een heel oude kern vindt men ook aan de Hasseltsestraat, de Ridderstraat en de Dietsestraat. Het voormalige gemeentehuis maakt deel uit van het cultureel centrum.

De gerestaureerde dekenij en de oude stokerij-mouterij zijn sinds 1983 beschermd. Het 19e-eeuwse laatclassicistische kasteeltje de Pierpont aan de Sint-Truidersteenweg is omringd met een beschermd park. Het fungeert sinds 1977 als stadhuis. Het park is ontstaan uit een boomkwekerij. Hier staan veel exoten die geënt zijn op inlandse onderstammen. In het park ligt het Olmenhof.

De internationaal bekende priester en astronoom Govaart Wendelen (Herk-de-Stad 1580 - Gent 1667) heeft een monument in het park Olmenhof. Wendelen was een voorloper van Kepler en Newton, studeerde kunstgeschiedenis en natuurwetenschappen in Leuven, sterrenkunde in Praag en kerkelijk en burgerlijk recht in Rome. Hij schreef Latijnse verzen toen hij 13 jaar was en publiceerde vijftien wetenschappelijke werken in die taal. Hij correspondeerde onder meer met René Descartes en Constantijn Huygens en was bevriend met Rubens. De maankrater Vendelinus is naar Wendelen genoemd, en op de Montagne de Lure in de Haute Provence staat een gedenksteen voor hem. Hij installeerde hier de eerste Franse sterrenwacht.

Schakkebroek:

In het gehucht Schakkebroek staat de kerk Onze-Lieve-Vrouw Onbevlekt Ontvangen van 1908-1909. De kerk is een driebeukig bakstenen en arduinen gebouw met een transept, een rechthoekig koor met twee zijkapellen, en een toren. De piëta dateert van 1602. F. Pringels schilderde in 1944 het retabel van de gelukzalige Amandina van Schakkebroek.

Het Amandinamuseum (geboortehuis van de zaligverklaarde Amandina) te Schakkebroek (Herk-de Stad).

Het Amandinamuseum aan de Amandinaweg is een gaaf bewaarde, halfgesloten, 19e-eeuwse hoeve in typische midden-Limburgse vakwerkbouw. Het is het geboortehuis van Amandina Maria Paulina Jeuris (1872-1900), die als missiezuster de marteldood stierf tijdens de Bokseropstand in Tai-Yuan-yoe Shansi. In 1946 werd zij door Paus Pius XII zalig verklaard. In 2000 werd ze heilig verklaard door Paus Johannes-Paulus II. Dit kleine museum omvat de geboortekamer van Amandina, een Chinese kapel en gebruiksvoorwerpen uit de periode 1872-1914. In het parkje vertelt een mosaïek haar leven. De woning werd in 1955 in haar onspronkelijke toestand hersteld.

Schulen:

De oude Sint-Jan de Doper- en Joriskerk (zie foto bovenaan) werd na een brand in 1937 gesloopt, met uitzondering van de gerestaureerde 15e-eeuwse Sint-Janstoren. De bakstenen westertoren met basisaanzet uit Diestiaanse ijzerzandsteen, n de aanzet van de twee zijbeuken dateren uit de 18e-19e eeuw. De kerktoren heeft de meest spitse opbouw in Limburg. Hij werd in 1950 beschermd, begin 1957 gerestaureerd, maar kort nadien in 1957 door een brand verwoest. Architect J. Deré van Hasselt ontwierp de nieuwe Sint-Jan de Doperkerk van 1938-1939 in moderne gotiek. Het is een bakstenen eenbeukige kerk met breuksteen. De toren staat op de zuidwestelijke hoek en het aangrenzende kerkhof. De kerk bevat uit de 16e eeuw: een arduinen doopvont, een beeld van Sint-Lucia uit de 17e eeuw, een beeld van Sint-Rochus, een beeld van Sint-Joris met Draak, een beeld van Christus aan het Kruis. Uit de 18e eeuw dateren een preekstoel, een rococobiechtstoel, een beeld van de Engelbewaarder, een beeld van Sint-Donaas, het schilderij Calvarie met Maria Magdalena, en Kruisweg van 1938-1939, geschilderd door Brusselaar F. Pringels. De eclectische pastorie van omstreeks 1870 is sober van bouw.