Limburg, Lanaken

Zicht op Oud-Rekem, het mooiste dorp van Vlaanderen.

Geschiedenis

De naam van het dorp Gellik verwijst naar de Romeinse kolonisatie. In de middeleeuwen ressorteerde Gellik onder het grafelijke domein van Loon. In 1579 bleven na een belegering nog 114 van de 350 huizen overeind. Het kapittel van de abdij van Munsterbilzen had grote bezittingen in Gellik. Later kwamen de heerlijke rechten in het bezit van de Bisschoppelijke Tafel van Luik. Die verpachtte in 1860 haar goed aan de familie de Heusch de Zangerye, die hier een imposant kasteel bewoonde. Deze familie was reeds pandheer van Eigenbilzen. Gellik was een echte landbouwgemeente te midden van grote heidegebieden. Tussen 1861 en 1900 beplantte de gemeente enkele van die gebieden met naaldbomen. Gellik is een oase van groen.

Lanaken, dat aan de linkeroever van de Maas ligt, was vroeg bewoond. Dit bewijst het grote aantal gevonden voorwerpen uit het neolithicum, uit de periode 8000 tot 4000 v. C., de Romeinse periode en de Merovingische tijd. Uit de Romeinse periode dateert onder meer een Gallo-Romeinse begraafplaats. Omstreeks 1100 schonk de Duitse keizer een landgoed aan de Heren van Pietersheim. Het landgoed ligt even buiten Lanaken. De Heren richtten een burcht op en namen de gehuchten Pietersheim, Smeermaas, Bessemer, Briegden en Caberg, en de kerk en de kerkgoederen in beslag. Pietersheim had het statuut van een vrije rijksbaronie. In 1449 werd de heerlijkheid Pietersheim door een huwelijk bezit van de familie de Merode. In 1185 stichtte Theodoricus van Pietersheim de abdij van Hocht, die tot 1216 bevolkt werd door cisterciënzers en later door cisterciënzerinnen. Zoals andere abdijen in de omgeving evolueerde de abdij van de cisterciënzerinnen tot een adellijk sticht. De abdij werd door de Franse Revolutie op het einde van de 18e eeuw opgeheven.

In Neerharen aan de Romeinse heirbaan Tongeren-Nijmegen werden belangrijke vondsten uit de Romeinse periode gedaan. Er werden overblijfselen van Romeinse gebouwen gevonden. De heerlijkheid Neerharen hing aanvankelijk niet van een leenheer af, maar werd in de 13e eeuw als leen aan de graaf van Loon overgedragen. In de 13e eeuw werd de heerlijkheid bezit van de Heer van Pietersheim, in de 15e eeuw van de familie Dobbelsteyn en in 1586 van Van Kerckom. Op 14 januari 1708 werd Neerharen eigendom van de abdis van Hocht. Als Vrouwe van Neerharen werd zij verheven tot de hoge adelstand. Vanaf het einde van de 18e eeuw tot de 19e eeuw nam de notarisfamilie Keelhoff het burgemeesterschap waar.

Herbricht is een zeer klein gehucht dat tot Neerharen behoort. Waarschijnlijk bevond zich in dit gehucht aan de boorden van de Maas de Karolingische burcht, die in 922 bekend stond als Harburgum. Tot in de 20e eeuw was Neerharen een klein en afgelegen landbouwdorp. In 1823 werd het ontsloten door de weg Maastricht-Maaseik en de Zuid-Willemsvaart. In 1934 werd het kanaal Briegden-Neerharen gegraven, dat het Albertkanaal met de Zuid-Willemsvaart verbindt. De laatste jaren nam de bevolking sterk toe door de inwijking van Nederlanders. Een groot deel van de plaatselijke beroepsbevolking bestaat uit forenzen.

Rekem, gelegen aan de heirbaan Tongeren-Nijmegen, was al vroeg bewoond. Talrijke vondsten uit de Keltische, Gallo-Romeinse en Frankische tijd bewijzen dit. De oudst bekende Heer van Rekem is Arnold van Rekem, in 1108. De heerlijkheid bestond uit Rekem-Stad en de gehuchten Boven- en Daalwezet. In de 13e en 14e eeuw kwamen Uikhoven en Boorsem erbij. Na de annexatie van het graafschap Loon door het prinsbisdom Luik verwierf Rekem in 1356 het statuut van baronie. Het adellijke geslacht d'Aspremont-Lynden de Reckem heerste hier onafgebroken van 1590 tot 1794.

In 1623 werd de baronie Rekem tot keizerlijk graafschap verheven. Rekem werd een minivorstendom met een eigen munt, tolrecht, leger en justitie. Na de reorganisatie tijdens het Franse bewind van 1794-1815 maakte Rekem deel uit van het departement Nedermaas. Onder het Koninkrijk der Nederlanden van 1815-1830 was Rekem een deel van het arrondissement Maastricht. Na 1830 bleef Rekem een tijd onder Duitse voogdij. In 1839 werd Rekem aan de Belgische provincie Limburg toegevoegd. Oud-Rekem verloor zijn functie van regionaal centrum.

Veldwezelt is gelegen aan de Romeinse heirbaan Tongeren-Nijmegen. Het werd voor het eerst vermeld in 1157 en heette toen Wiosello. Veldwezelt behoorde waarschijnlijk reeds in de 10e eeuw tot het domein van het O.L.-Vrouwkapittel van Maastricht. Later werden de heerlijke rechten verdeeld tussen het kapittel en de Graven van Loon, later de prins-bisschoppen van Luik. Het Luikse deel van de heerlijkheid werd in 1680 in pand gegeven aan A. Vaes, in 1727 aan J.E. de Foullon en in 1763 aan Baron de Stockem. In het begin van de 10e eeuw werd het patronaatsrecht van de Sint-Lambertusparochie aan het O.L.-Vrouwkapittel van Maastricht geschonken. Dit kapittel en enkele andere kloosters bezaten op het einde van het Ancien Régime ongeveer de helft van het grondgebied Veldwezelt. "Wezelt" zou afgeleid zijn van "Wisithja" een Germaanse verzamelnaam voor "Weiden". Veldwezelt, gelegen in de vruchtbare leemstreek, was een goede landbouwstreek waar enkele boerderijen het economisch leven beheersten. Nu zijn er nog enkele landbouwbedrijven en is er industrie gevestigd. De laatste jaren evolueerde dit grensdorp tot een woon-forenzen gemeente waarvan meer dan de helft van de plaatselijke aktieve bevolking elders werkt.

Natuurgebied De Hoeffaert te Gellik (Lanaken).

Het 5 ha grote recreatiepark Krieckaert en het 100 ha grote natuurreservaat Hoeffaert maken van Gellik een groen vakantiedorp. Overnachten kan in het hotel Kiewithoeve, een voormalige kasteelhoeve van 1927 met een woning van 1900. De steen boven de schuurpoort vermeldt het jaartal 1834. H.W. Breuls van Maastricht was burgemeester van Gellik van 1848 tot 1875. Hij bouwde in het begin van de 19e eeuw het kasteel Kiewit in Louis Philippe-stijl. Het Sint-Augustinusgesticht werd omstreeks 1900 opgericht door pastoor Baptist, naar een ontwerp van architect Boosten van Maastricht. Het was een instituut voor wezen en hulpbehoevende kinderen. Momenteel wordt het gebruikt als Academie voor Woord en Muziek.

De neogotische Sint-Laurenskerk dateert van 1913-1914. Ze heeft drie beuken. De preekstoel van 1682 doet dienst als ambo, de biechtstoel is van het einde van de 18e eeuw en het orgel is 19e-eeuws. Het triomfkruis, het volkse schilderij Sint-Jan de Evangelist en het voormalige altaarstuk Sint-Servaas dateren uit de 17e eeuw. Godfried Guffens (1823-1901) schilderde de calvarieberg. Rik Verhelst ontwierp het nieuwe altaar van de kerk. Op het kerkhof rest een grafkruif van 1774. In Gellik staan twee Mariakapellen en een Sint-Gerarduskapel.

Historische gebouwen zijn verder: het Welterhuis aan de Bergstraat, de Tiendenschuur van 1791 op Wijerdijk, het kasteel Kiewit en het huis Berenhof. Over het Albertkanaal ligt een stalen vierdelige brug met een spanwijdte van 112,75 m. Het gehucht Briegden - brig betekent brug - aan het Albertkanaal vormt een aparte leefgemeenschap.

Lanaken:

De Sint-Ursulakerk te Lanaken dateert uit 1860-1864.

In de verstedelijkte dorpskern staat de driebeukige neogotische Sint-Ursulakerk. Deze kerk werd tussen 1860 en 1864 gebouwd. Boven de ingang bevindt zich een gebeeldhouwd tafereel in kalsteen dat Sint-Ursula voorstelt. Ze overhandigt het plan van de kerk aan pastoor Smeyers. De 61 m hoge kerktoren domineert de oude dorpskern. In 1898 schilderde Jan Willem Rosier van Lanaken de kruisweg. De muurschilderingen in het koor zijn van de Hasseltse schilder Godfried Guffens. Ze stellen de vier evangelisten, de vier grote Profeten, de vier Kerkvaders, Sint-Lambrecht en Sint-Maternus voor. Het hoofdaltaar, in neogotische stijl, is gepolychromeerd en verguld. Het is toegewijd aan Sint-Pieter en Paulus. De zijaltaren zijn toegewijd aan Sint-Ursula, Onze-Lieve-Vrouw, Sint-Jozef en Sint-Rochus. De drie glasramen in de apsis van het koor, waarvan er één geschonken werd door Leopold I, zijn creaties van de Brusselse glazenier Capronnier. In de kerk bevindt zich de grafsteen van Hendrik de Merode (†1564) en zijn vrouw Francisca van Brederode (†1553). Het liturgische zilverwerk uit de 17e, 18e en 19e eeuw en het reliekschrijn van Sint- Ursula (1864) zijn zeer waardevol.

Het prachtig gerestaureerde Domein Pietersheim te Lanaken, won de Vlaamse Monumentenprijs in 2010.

Ten oosten van de dorpskern bevindt zich het landgoed Pietersheim. In 1910 bouwde de familie de Merode een jachtslot, even buiten de muren van de burchtruïne. In 1920 brandde dit kasteel volledig uit. In 1926 bouwde men het huidige kasteel in neoclassicistische stijl. Prins Xavier de Merode was de laatste bewoner. Hij verkocht zijn kasteel in 1971 aan het gemeentebestuur. Het kasteel werd gerestaureerd en omgetoverd tot een prachtig hotel. Recent werden zowel kasteel als de waterburcht volledig gerestaureerd.

Pietersheim is een van de vijf toegangspoorten tot het nieuwe Nationaal Park Hoge Kempen, dat 5000 ha groot is. In augustus 2006 begon de renovatie van de burcht. Op het domein werd een sportcentrum aangelegd en een kinderboerderij met een vakantiecentrum neergezet. Het slot stortte op 5 juli 1721 in en werd niet heropgebouwd. Hier werden resten gevonden van een 12e-eeuwse romaanse ingangspoort en een slotkapel uit de 16e eeuw. Van de oorspronkelijke drie slotgrachten is er één bewaard. Van 1987 tot 1996 werden hier opgravingen gedaan. Het kasteelpark Pietersheim nodigt uit tot een heerlijke wandeling. Dreven, bruggetjes en bospaden leiden de bezoeker door een weelderige natuur. In 2010 verkreeg het domein de Vlaamse Monumentenprijs.

Het landgoed Hocht, gelegen tegen de Verbindingsvaart tussen Smeermaas en Neerharen, is een historisch cultuurmonument. Aan het einde van de toegangsdreef staat een rococopoort, versierd met bloemenkransen en muziekinstrumenten in bas-reliëf. De poort werd gebouwd onder het bewind van abdis Theresia van Leefdael. De bakstenen abdijhoeve, rechts van het poortgebouw, dateert van het einde van de 18e eeuw. Op het achterliggende domein zijn enkele oude gebouwen bewaard: een kapelaanwoning van 1722 en een molenhuis van 1603. Een ruïne van de voormalige abdijkerk werd omgevormd tot een hofprieel. Het huidige kasteel is de verblijfplaats van de abdissen en is de enige overgebleven vleugel van het klooster. De voorgevel is 52 m lang en telt 55 vensters. De Fransen hieven de abdij op het einde van de 18e eeuw op en verkochten ze openbaar. Gebouwen en landschap zijn beschermd. De watermolen aan de Heidemolenstraat, woonhuis, inrijpoort en dwarsschuur van een voormalige hoeve op de Oude Heirbaan nr. 20-22, zijn ook beschermd.

De Maasboulevard te Smeermaas, een gehucht van Lanaken.

Smeermaas met ongeveer 2200 inwoners ligt aan de Maas en de grens met Nederland. Omstreeks 1500 werd dit gehucht Smeeldermale genoemd, wat "aanlegplaats voor Romeinse schepen" zou betekenen. Smeermaas is een inschepingsplaats voor de avontuurlijke afvaarten van de Maas.

Omstreeks 1875 kreeg dit gehucht een Sint-Jozefskerk. Tot 1892 bleef deze kerk afhankelijk van Lanaken. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd ze erg beschadigd. Enkel de meest dringende herstellingen werden uitgevoerd. In 1952 koch de kerkfabriek een stuk grond. De architecten Erens en Daniëls kregen de opdracht een plan uit te werken voor de bouw van een zeer moderne kerk. Jonge kunstenaars verfraaiden het nieuwe gebouw. Zo schilderde de Lanakense Edmond Florens een circa 100 m² grote moderne kruisweg. De kruisweg beeldt allerlei vormen van menselijk leed af. Het kerkinterieur is zeer modern. De groenmarmeren altaartafel weegt 1,20 ton en werd ontworpen door Piet Killiaerts.

Neerharen:

In het dorpscentrum is de neoromaanse Sint-Lambrechtskerk te bewonderen. Deze kerk werd tussen 1876 en 1877 gebouwd naar een ontwerp van de provinciale architect Herman Jaminé. Het meubilair is neogotisch. De stenen doopvont dateert van 1699. Het driedelige eiken retabel van 1525 is zeer waardevol. Het thema van dit gepolychromeerde retabel is de Boom van Jesse en de Passie van Christus. Het wordt weergegeven in verschillende taferelen: veroordeling door de hogepriesters, lijdensweg, Jezus aan het kruis en bewening door Maria en Johannes. Naast dit pronkstuk bezit de kerk ook een renaissancekast uit de 16e eeuw, waarvan de deuren aan de binnenkant beschilderd zijn.

Het prachtige (mooiste dorp in Vlaanderen) Oud-Rekem, hier in vogelperspectief.

Kunsthistorisch is Rekem de interessantste deelgemeente van Lanaken. Het oude stadje ligt wat geïsoleerd van de nieuwe dorpskern. Van de oude stadsomwalling is een van de vijf stadspoorten overeind gebleven, de beschermde Ucoverpoort. Deze poort van 1630 draagt het wapen van de heer d'Aspremont-Lynden. Het Drossaardhuis naast de poort dateert eveneens van 1630. Aan de inrichting is nog niets veranderd. De drossaard was het hoofd van de schepenbank en zetelde in de grafelijke raad. Verschillende 18e- en 19e-eeuwse huizen van het Maaslandse type zijn bewaard, onder andere het huis De Hoeck aan de Engelenstraat. Het is met de onmiddellijke omgeving beschermd als monument en dorpsgezicht.

Op de Groenplaats, staat de barokke Sint-Pieterskerk. De bouw van het koor van de kerk en het oostelijke deel van de middenbeuk begon in 1704. Na een onderbreking werden de werkzaamheden in 1722 voortgezet met de constructie van een vierkante centrale bouw en een toren. In 1956 werd de kerk aan de eredienst onttrokken. In de kerk bevinden zich drie portiekaltaren van gemarmerd hout. Het hoofdaltaar dateert van 1725 en de twee zijaltaren van 1775. De schilderijen op de zijaltaren stellen Maria Magdalena aan de Voet van het Kruis en de Tenhemelopneming van Maria voor. In de stenen trede voor de communiebank ligt een koperen landroede van 1787. De roede heeft een lengte van 4,4791 m en werd hier geplaatst na de algemene opmeting van alle landerijen in het graafschap. De kerk werd volledig gerestaureerd en is nu een museum- en cultuurkerk. Hier worden geregeld tentoonstellingen en concerten georganiseerd. Verder is er een infokantoortje in de sacristie.

Aan de Groenplaats staat ook het kasteel d'Aspremont-Lynden. Het poortgebouw is omgetoverd tot een café-restaurant. In 1597 liet baron Herman van Lynden de vervallen gotische waterburcht slopen en bouwde er een waterkasteel in Maaslandse renaissance. Het kasteel is van mergelzandsteen en heeft drie vierkante hoektorens. Tot het einde van de 18e eeuw deed het dienst als zetel van de Heren van Rekem. Met de komst van de Fransen werd het een hospitaal, later een bedelaarsgesticht en dan tot 1974 een psychiatrische kliniek. De archeologische opgravingen in de gewelfde kelders zijn voltooid. Gedurende tien jaar werd het kasteel aan de buitenkant grotendeels gerestaureerd. In het imposante poortgebouw is nu een restaurant. Uit archiefstukken blijkt dat de eerste parochiekerk binnen de omheining van het kasteel lag. Deze kerk werd in 1704 afgebroken.

Rekem bezit nog aantrekkelijke plekjes: een leerlooierij, het Hotel de Keizer en de schandpaal op de Groenplaats, met het wapen van de grafelijke familie d'Aspremont-Lynden dat vastgehouden wordt door de leeuw van Rekem. Een deel van het Hotel de Keizer, een 18e-eeuws gebouw, is ingericht als museumapotheek met oude dokters- en apothekersbenodigdheden. Het is de oudste apotheek verbonden aan een dokterspraktijk. Oud-Rekem is een oase van rust voor fietsers en wandelaars. De Lanaker fietsroute doet ook Oud-Rekem aan. De Rekemer Monumentenroute van 2,2 km vertrekt op de Groenplaats.

Veldwezelt:

In het dorpscentrum staat de neo-romaanse Sint-Lambertuskerk (1933-1936). De kerk, opgetrokken in zware natuursteen, werd zwaar beschadigd tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het is een driebeukige kerk met halfrond koor en kooromgang. Het hoofdaltaar werd van marmer en brons gemaakt. Twee reeksen kandelaars (17e eeuw) in messing sieren het altaar. De preekstoel in witte steen dateert uit 1935 en de doopvont uit 1960. De talrijke kapelletjes in Veldwezelt herinneren aan de landelijke devotie.

Veldwezelt is een schilderachtig dorp met veel weiden en boomgaarden. Kesselt, een gehucht van Veldwezelt, met zijn glooiende straten, is een typisch Haspengouws dorp. Je vindt hier de neo-klassicistische Sint-Michielskerk (1845-1846). Deze bakstenen kerk heeft versieringen in natuursteen. Het kerkmeubilair omvat o.a. een biechtstoel en een doopvont in messing. De kerk hoorde in 1380 onder het O.L.V.-kapittel van Maastricht.

Zicht op Kesselt, een gehucht van Veldwezelt (Lanaken).

Winningen en woningen in timmermansstijl getuigen nog van een agrarisch karakter maar er staat nu ook een industriële steenbakkerij naast meerdere kleine en middelgrote bedrijven. Het verenigingsleven bloeit er rondom een functioneel gemeenschapshuis "De Helle".

Sinds 2002 zijn er grootschalige leemafgravingen in het gebied Veldwezelt-Hezerwater. Dit gebied is gelegen tussen Veldwezelt en Maastricht (ter hoogte van de Maastrichtse wijken Hazendans en Daalhof), aan de oostzijde van het Albertkanaal. Deze afgravingen bedreigen de huidige recreatieve functie, die dit grensgebied, met name heeft voor veel bewoners van aanliggende Maastrichtse wijken. In de ogen van vele Maastrichtenaren is het heel spijtig dat de Belgische overheid (Vlaamse regering, gemeente Lanaken) hier niet meer rekening mee houdt. Wel is er sprake van, dat hier in de toekomst een park gerealiseerd zal worden.

Dit moet je gezien hebben