Limburg, Maaseik

Algemene omschrijving

Maaseik is een stad in de provincie Limburg in België. Ze telt 24.000 inwoners, waarvan ongeveer 3000 inwoners niet-Belgen zijn. De inwoners van Maaseik worden Maaseikenaar genoemd. De stad is de hoofdplaats van het kieskanton en het gerechtelijk kanton Maaseik.

Maaseik ligt aan de Maas, aan de noordoostgrens van de Limburgse Kempen, tegenover het Nederlandse kerkdorp Roosteren en bestaat uit de deelgemeenten Maaseik, Neeroeteren en Opoeteren. De deelgemeente Maaseik telt vijf gehuchten: Aldeneik, Gremelslo, Heppeneert, 't Ven en Wurfeld. Maaseik is de zo goed als zekere geboorteplaats van de gebroeders Jan en Hubert van Eyck, de schilders van het wereldberoemde "Lam Gods", te bezichtigen in de Sint-Baafskathedraal van Gent en van wie er een standbeeld staat op de Grote Markt van Maaseik. Sint-Catharina is de patroonheilige van Maaseik.

Maaseik is vrij toeristisch. Niet enkel de binnenstad trekt toeristen aan, maar ook het recreatiepark Heerenlaak, waar er een camping is en er aan watersport gedaan kan worden.

De stad is ook een regionaal onderwijscentrum met een uitgebreid aanbod aan secundaire scholen, waaronder het Koninklijk Atheneum, het College Heilig Kruis - Sint-Ursula en het Technisch Instituut Sint-Jansberg die ook vanuit Nederland druk bezocht worden.

Standbeeld van de Gebroeders Van Eyck op het Marktplein van Maaseik.

Geschiedenis

De geschiedenis van Maaseik begint in Aldeneik. Het oudst bekende, religieuze verhaal is dat van Harlindis en Relindis. De Frankische edelman Adelhard bouwde omstreeks 725 een klooster met een kerkje voor zijn dochters. Men neemt aan dat dit Eikse klooster door de Noormannen verwoest werd. Omstreeks 950 schonk keizer Otto I alle bezittingen van het munster van Eycke aan de Luikse bisschop, die daarvan een kapittel van kanunniken maakte. Omdat het graafschap Loon in de late middeleeuwen erg onveilig was, verhuisden de kapittelheren in 1571 naar het nabije Nieuw-Eycke - lees Maaseik - dat als parochie in 1244 gesticht was. Verschillende kloosterorden hadden zich daar in de loop van de 15e eeuw gevestigd: agneten, kruisheren en sepulchrienen. De 'nova villa', dit is Maaseik, was een grafelijke stichting en strategisch heel belangrijk. De graaf van Loon bezat nabij de Bospoort een woon- en verdedigingstoren. Hieruit groeide in het midden van de 13e eeuw een versterking die stadsrechten verwierf. De stad werd omringd met grachten en wallen en de inwoners werden burgenses. In archieven staat deze burcht als het Gravenhuis geboekt. De Gravenstraat verbond dit 'castellum' op de plaats waar later het Prinsenhof verrees, met het Herenhuis op de Markt. In 1467 liet Karel de Stoute de versterkingen en de burcht slopen. In de 16e eeuw werd een nieuwe vesting opgeworpen, van 40 voet breed. Op het einde van de 17e eeuw versterkten de Fransen de stad naar het stelsel van Vauban. Na het vertrek van de Fransen verdwenen de bastions, en vanaf 1813 de poorten. In 1847 werden de wallen verlaagd en in 1935 werden de Philipslaan en de Prinsenhoflaan aangelegd. De Markt in zijn huidige vorm dateert uit de 18e eeuw. Tot de Eerste Wereldoorlog vormde de binnenstad een eenheid rond het Marktplein. De resten van de oude Maashaven zijn te bewonderen.

Neeroeteren maakte vanaf de 10e eeuw deel uit van het domein van de rijksabdij en het vorstendom Thorn. De abdis bezat de heerlijke rechten. De dorpskern ligt in de buurt van de Neermolen, een voormalige banmolen van de abdij van Thorn.

Het dorp Opoeteren was een domein van de Loonse graaf, en later van de Luikse prins-bisschop. Het dorp zelf en daarnaast de gehuchten Dorne en Houw werden afzonderlijk bestuurd.

Bezienswaardigheden Maaseik

De oudste privé-apotheek van België is de parel aan de kroon van het Museactron, een verzameling musea te Maaseik.

Het Mueactron, drie musea onder één dak, is van euregionaal belang. Het in 1987 geopende Regionaal Archeologische Museum werd in 2007 totaal vernieuwd. Het biedt een overzicht van het indrukwekkende archeologische verleden van de regio. Naast uitzonderlijke prehistorische en Romeinse voorwerpen, stelt het museum ook de belangrijkste collectie (post)middeleeuwse voorwerpen in Limburg tentoon. De parel van het Museactron is de oudste particuliere apotheek van België. Naast het oorspronkelijke meubilair, dat gerestaureerd werd in 2007, bezit het Apotheekmuseum een unieke collectie Delftse en tinnen potten. Het derde onderdeel van het Museactron, een Bakkerijmuseum, is in de kelder van het Apotheekmuseum gevestigd.

Enkele mooie kunstvoorwerpen uit de schatkamer van de Sint-Catharinakerk te Maaseik.

De kerkschat van de Sint-Catharinakerk is de waardevolste van Limburg, met onder andere de Codex Eyckensis, het oudste evangelieboek van de Benelux uit de 8e eeuw (voor meer over dit unieke boek, zie de bijkomende artikels), kazuifels, reliekhouders, manuscripten en smeedwerk in goud, zilver en koper.

In het Minderbroederklooster worden internationale tentoonstellingen georganiseerd. Het klooster bewaart een maquette van Oud Maaseik in 1672.

Maaseik telt binnen het oude stadscentrum drie beschermde barokke kerken: Capucienenkerk, Franciskanerkerk en Kruisheren- of Sint-Jacobskerk. Deze laatste heeft een indrukwekkend interieur in rococo. De kerkdorpen van Maaseik zijn achtereenvolgens Aldeneik, het historische begin van de stad met zijn romaans-gotische kerk.

De Romaans-Gotische Sint-Annakerk te Aldeneik (Maaseik).

De Sint-Annakerk in Aldeneik is een deels romaanse, deels gotische kloosterkerk, ook munsterkerk genoemd. Vanaf de 18e eeuw werd de kerk toegewijd aan de Heilige Anna. Het is een transeptloze driebeukige kerk in Maaslandse stijl die dateert uit de tweede helft van de twaalfde eeuw.

Rond 730 stichtten de gezusters Harlindis en Relindis op het domein van hun vader Adelard, dichtbij de Maas, het Benedictinessenklooster Eike. De Noormannen (9e en 10e eeuw) verwoestten het vrouwenklooster. De kerk werd in het derde kwart van de 9de eeuw heropgebouwd. Om te voorkomen dat de goederen van de abdij aan plaatselijke edelmannen zou toevallen, schonk keizer Otto I het domein aan het Prinsbisdom Luik. De prinsbisschop stichtte er een kapittel van kanunniken. De kanunniken bouwden in de tweede helft van de 12e eeuw de nu nog grotendeels bestaande romaanse kerk, die aanleunde tegen hun kapittelkerk. De westbouw en het polygonaal gotisch koor dateren uit de 13e eeuw. Toen de kanunniken in 1571 verhuisden naar Maastricht werd de parochiekerk afgebroken en werd de kapittelkerk omgevormd tot de huidige parochiekerk. In de tweede helft van de 19de eeuw werden de toren en de zijbeuken gerestaureerd, zij het op onnauwkeurige wijze. Eenvoudige muurschilderingen in rode oker, uit de 13e eeuw, behoren tot de oudere muurschilderingen in kerken in België. Nauwgezette natuurwetenschappelijke dateringen van de verf kunnen de werkelijke ouderdom onthullen. Het zijn echter niet de oudste van België. Die zijn wellicht de Karolingische muurschilderingen in de basiliek van Tongeren en de Ottoonse muurschilderingen in de Sint-Laurentius van Ename.

Nog twee gehuchten van Maaseik zijn Heppeneert, een bedevaartsoord van Onze-Lieve-Vrouw van Rust en Wurfeld, het meest landelijke en intact gebleven gehucht met een Frankische boerderij, een watermolen en een kasteelhotel. In Maaseik zijn alle stijlen en bouwtechnieken aanwezig: vakwerk, romaans, gotisch, renaissance, barok en diverse neostijlen. De Maaslandse renaissance bepaalt echter het aanzicht van de stad, zowel in de kerkelijke als de burgerlijke bouwkunst.

Gedeelte van de stadsomwalling van Maaseik die opgegraven werd in 2005.

Van de oude stadsomwalling, deels van baksteen, deels van grote mergelblokken, zijn grote stukken bewaard. Het grote stuk in de tuin van de kruisheren is versterkt met zware steunberen. De gracht aan de voet van de stadswal is gedempt, maar de loop ervan is herkenbaar. De oude stadspoorten zijn bij naam bekend.

Naar aanleiding van de aanleg van een winkel- en wooncomplex in 2005 op het Kolonel Aertsplein, doken twee mergeltorens van de omwalling op (zie foto). Volgens de stadsarcheoloog in Maaseik, maken de torens deel uit van de westelijke verdedigingsmuur rond de stad. Men had gehoopt dat de torens bij het Prinsenhof hoorden, een burcht uit de 18de eeuw die ter hoogte van het Kolonel Aertsplein stond maar waarvan nog nooit restanten zijn teruggevonden. Maar dat bleek niet het geval.

Het regent de laatste maanden archeologische vondsten in Maaseik. Zo vonden archeologen op de terreinen waar in de toekomst ,,De Kloosterbempden” verrijst, eerder al de overblijfselen van een verloren gewaand begijnhof en de sporen van een leerlooierij. De stadsarcheoloog hoopt binnenkort nog de oude gracht rond de middeleeuwse stad en de wallen van de 17de-eeuwse Vaubanvesting terug te vinden.

De campings van Maaseik bieden waterrecreatie. Met de Paep van Meinecom II kunnen boottochten gemaakt worden. De Sajelaer II is een toeristische autotrein.

Bezienswaardigheden Neeroeteren

De Sint-Lambrechtskerk van Neeroeteren dateert uit de 15e-16e eeuw.

De Sint-Lambrechtskerk uit de 15e-16e eeuw beheerst de dorpskern. De kerk is een voorbeeld van de Maaslandse hooggotiek: drie beuken, een transept en een rechthoekig koor met veelhoekige apsis, gebouwd met mergelsteen, behalve de westertoren. De romaanse toren stortte in 1708 in. Hij werd in 1711-1731 vervangen door een bakstenen toren met onderbouw en pijlers van Naamse steen en typische waterplantversiering. De sacristie van 1763 maakte in 1972 plaats voor een ruim gebouw uit mergelsteen. Het gebouw ontsiert de kerk. De prachtige laatgotische gewelven hadden oorspronkelijk vroeg-16e-eeuwse schilderijen, bestaande uit rankmotieven en gestileerde bloemen. Op de wanden, boven de scheibogen van de middenbeuk, zijn de profeten afgebeeld. Boven de kooringang staat het Laatste Oordeel afgebeeld. In het begin van de 20e eeuw restaureerde de Gentenaar L. Bressers de kerk ingrijpend. Van het oude kerkmeubilair bleven alleen een laatgotische doopvont van blauwe hardsteen met geelkoperen deksel van 1699, en een barokke orgelkast van 1742 bewaard. Het overige meubilair is neogotisch, van omstreeks 1900: hoofdaltaar van Peeters Antwerpen, zijaltaren met eiken retabels van Leopold en Leonard Blachaert uit Sint-Denijs-Westrem, drie biechtstoelen en een doksaal van P. Roemaet uit Leuven. De kerk heeft een rijke verzameling laatgotische Maaslandse beeldsnijkunst, onder andere Apostelenbalk met calvariegroep, Christus op de koude Steen,een dubbelbeeld van Onze-Lieve-Vrouw, Sint-Lambrecht, Sint-Christoffel, Sint-Rochus, Sint-Jacob de Meerdere, Sint-Barbara, Sint-Antonius, Sint-Lucia, Sint-Renilde en Sint-Joris. Enkele van die beelden worden in verband gebracht met het atelier van de 'meester van Elsloo'. Onder de toren ligt de grafsteen van pastoor J. Daniëls († 1608). Op het kerkhof staan grafstenen uit de 16e-17e eeuw en een moordkruis van 1635. In de toren hangt een klok van 1519. De pastorie met 18e-eeuwse westgevel in strenge Maaslandse stijl aan de Sint-Lambertuskerkstraat is sinds 1974 een beschermd monument.

In het gehucht Voorshoven bouwde architect Karel Gessler in 1938 de Sint-Jozefskerk, een moderne zaalkerk uit baksteen, met een halfronde koorapsis, en een vrijstaande westertoren. De kerk bezit een zonnemonstrans uit de eerste helft van de 18e eeuw.

In de wijk Berg-Waarloos staat sinds 1965 de moderne zaalkerk Onze-Lieve-Vrouw Hulp der Christenen.

Het gehucht Schootsheide heeft een druk bezochte Lourdesgrot van 1932, een Mariapark met calvarie, een Onze-Lieve-Vrouwekapel en statiekapellen van Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeën van 1939.

De Sint-Denijskerk te Opoeteren dateert uit de 16e eeuw.

In het schilderachtige dorpscentrum, op een heuvel, staat de Sint-Denijskerk. De kerk was oorspronkelijk eenbeukig en gebouwd in Maasgotiek. De toren en het koor zijn van 1571. In 1905 herbouwden de architecten V. Lenertz van Leuven en H. Martens van Stevoort de kerk in neogotische stijl. Ze vergrootten de kerk ook met twee zijbeuken en twee veelhoekige afgesloten nevenkoren. Het kerkmeubilair is overwegend neogotisch. Een hardstenen romaans wijwatervat dateert uit de 13e eeuw en een doopvont met vier maskers uit de 14e eeuw. De beelden zijn 15e-eeuws of vroeg-16e-eeuws: Sint-Denijs, Onze-Lieve-Vrouw en Kind en Duif, piëta en Onze-Lieve-Vrouw met Kind. De grafsteen van Margarita Borman dateert uit de 16e eeuw. De kruisweg op een metaalplaat van het begin van de 20e eeuw komt van de Brugse firma Beyaert. De kerktoren, de kerk en de onmiddellijke omgeving zijn beschermd sinds 1981. Aan de noordelijke gevel zette de Vlaamse Toeristenbond een gedenksteen voor asceet, schrijver en humanist Jacob Panhuysen (± 1500-1582). Op de steen, die dateert van 1975, staat een wapenschild afgebeeld. Panhuysen was abt van de Duitse premonstratenzerabdij van Steinfeld en hervormer van het kloosterleven. De gedenksteen werd gebeeldhouwd door Raf Mailleux van Genk.

Op de Bosbeek staat de Dorpermolen, die sinds 1981 met zijn omgeving beschermd is als monument en als dorpsgezicht.

De bakstenen zaalkerk Sint-Donaas in het schilderachtige, heuvelige gehucht Dorne, werd in 1923 gebouwd en in 1936 vergroot. Sinds 1947 is ze een parochiekerk. De hardstenen romaanse doopvont stamt uit de 13e eeuw en een communiebank uit de vroege 18e eeuw. Het beeld Jezus aan het Kruis dateert uit de 16e eeuw. De grafsteen van Dionysius Oeteren is van 1623.