Limburg, Kortessem

Algemene omschrijving

Kortessem is een plaats en gemeente in de Belgische provincie Limburg vlakbij Hasselt. De gemeente behoort tot het kieskanton en het gerechtelijk kanton Borgloon. Geografisch en landschappelijk behoort het tot de Haspengouwse Fruitstreek. De gemeente telde anno 2008 ruim 8000 inwoners. Sinds de fusie van steden en gemeenten (1 januari 1977) bestaat de gemeente Kortessem uit vijf deelgemeenten met in totaal zes kerkdorpen, namelijk Kortessem, Wintershoven, Guigoven, Vliermaal met kerkdorp Zammelen en Vliermaalroot.

Kortessem is de Poort van Haspengouw. Hier in de mooiste tijd van het jaar: de bloesemtijd (in de maand april).

Geschiedenis

Guigoven was een Loonse heerlijkheid van de familie van Oplewe, later achtereenvolgens van Repen, Surlet, Printhagen en Blanckart. Het patronaatsrecht over de Sint-Quintinuskerk hoorde vanaf het einde van de 11e eeuw aan de abdij van Munsterbilzen.

De oudste vermelding van Kortessem dateert van 741. Rond 1200 kwam deze Loonse heerlijkheid in het bezit van het huis van Altena, dat er in 1225 een kapittel met 6 kanunniken stichtte. Van 1242 tot 1540 werd de gemeente bestuurd door het huis van Horne en tot aan de Franse Revolutie was het bestuur achtereenvolgens in handen van de families van Egmont, van Montmerency, van Cortenbach, de Lamboy, de Renesse en Isendorn.

Het dorp Vliermaal behoorde sinds de 13e eeuw aan de graaf van Loon, die later door de prins-bisschop van Luik opgevolgd werd. Het Onze-Lieve-Vrouwekapittel van Hoei had het heffingsrecht van tienden en het patronaatsrecht over de Sint-Agapituskerk. Sint-Amand op het gehucht Zammelen was een zelfstandige parochie waarover het kapittel van Tongeren het patronaat en het tiendenrecht had.

Tot 1839 maakte het dorp Vliermaalroot kerkelijk deel uit van Vliermaal, burgerlijk tot 1865. Op het grondgebied van Vliermaalroot lagen verschillende Loonse lenen, waaronde het goed Ridderborn.

Het dorp Wintershoven was in de vroege middeleeuwen een belangrijke nederzetting. In de 7e en 8e eeuw was het een centrum van kerstening. Na de inval van de Noormannen kwam het vrije erfgoed in handen van diverse opeenvolgende families. Het bescheiden Wintershoven heeft dus een belangrijke rol gespeeld in de vroegmiddeleeuwse kerstening.

De Sint-Pieterskerk te Kortessem is een romaanse kerk met beginnende gotische invloed en dateert uit de 11e-13e eeuw.

Bezienswaardigheden

Guigoven:

De neoromaanse Sint-Quintinuskerk van 1850 heeft een 17e-eeuwse preekstoel, een 18e-eeuwse communiebank, een koorgestoelte en twee credenstafels, twee zijaltaren van 1875 en een doksaal van 1855. De gotische beelden van Sint-Lucia en Sint-Rochus zijn 15e-eeuws. Sint-Maria-Magdalena is 16e-eeuws. In de kerkhofkapel van omstreeks 1880 bevinden zich zeven grafstenen van de heren van Guigoven, die dateren van 1296 tot 1653, en drie 17e-18e-eeuwse grafkruisen.

Het Rood Kasteel te Guigoven (Kortessem) dateert uit de 17e-19e eeuw en is nu in gebruik als restaurant-taverne.

Het Rood Kasteel was het verblijf van de heren, nu is het een restaurant-taverne. Het kasteel dateert uit de 17e-19e eeuw. De voorgevel van 1619 is deels in Maaslandse renaissancestijl. Het classicistische poortgebouw heeft een 18e-eeuwse toren. Het hoofdgebouw op het binnenplein is overwegend 17e-eeuws. De rechterzijvleugel is van 1631. De linkerzijvleugel is 17e-eeuwse Maaslandse renaissance, met 18e-eeuwse deuromlijstingen. Een akte van 1096 vermeldt een molen bij de kasteelhoeve. In de kruidentuin bevinden zich ongeveer 85 geneeskrachtige planten, lavendel, vetplanten, keukenkruiden, schoonheidsmiddelen, huishoudmiddelen en een prachtige bloemenweide.

Het kasteel de Donnea aan de Tongersesteenweg synthetiseert drie Franse stijlen. Het heeft een fraaie gevel met stucwerk dat de vier jaargetijden voorstelt. De hoofdvleugel is van 1801-1802.

In de Kerkhofkapel van omstreeks 1860 bevinden zich grafstenen en in de gevel zit een Apollokop. Volgens de overlevering bekogelden de plechtige communicanten de kop als teken dat ze de duivel verzaakten. De Mersenhovenkapel aan de splitsing van de Bredeweg en de Kleine Weg is van omstreeks 1750. De Sint-Antoniuskapel van 1893 grenst aan het kasteel de Donnea. De Onze-Lieve-Vrouwekapel aan de Tongersesteenweg dateert van 1880.

Kortessem:

De romaans-gotische collegiale Sint-Pieterskerk (zie foto boven) heeft een 11e-eeuws schip, een 12e-eeuwse romaanse ingebouwde westertoren van silex, een vroeggotische dwarsbeuk en een koor van 1270-1275. De verbouwingswerkzaamheden van 1870-1875 stonden onder leiding van Herman Jaminé (1826-1885). Tijdens deze verbouwingen werden de zijbeuken met graatgewelven en de westelijke ingang onder de toren gebouwd. Het koor is versierd met stucwerk van omstreeks 1780. Het hoofdaltaar en de biechtstoel dateren van omstreeks 1750. De hardstenen romaanse doopvont is 13e-eeuws. Het smeedijzeren hek is van 1700-1750. Het beeld Sint-Anna te drieën is van omstreeks 1500, Sint-Hubertus is vroeg-18e-eeuws. Het barokke glasraam van 1618 met vijf wapenschilden werd in 1877 gerestaureerd. De kerk bezit een Bredase torenmonstrans van 1525. Een van de arduinen grafmonumenten van de 16e-17e eeuw is dat van jonker Raes van Printhagen (?-1522). Rond de kerk werden verschillende 17e-18e-eeuwse grafkruisen van het oude kerkhof bewaard.

Het Kasteel van Printhagen te Kortessem dateert uit de 17e-18e eeuw.

Het kasteel van Printhagen staat in een landelijke omgeving. Het heeft een vierkante slottoren in 17e-eeuwse Maaslandse renaissancestijl, met een 18e-eeuwse hoofdingang, een trap in de hal en 18e-eeuws stucwerk in de eetzaal. De 17e-18e-eeuwse kasteelhoeve is ook gebouwd in Maaslandse renaissancestijl. Zij heeft een duiventil en een ronde 17e-eeuwse toren.

Het huis Houbrechts aan de Dorpsstraat is omstreeks 1640 in vakwerk gebouwd. Het huis is sinds 1976 beschermd. Het Raedthuys aan het Kerkplein is een neoclassicistische bouw van 1845. In beide gebouwen is momenteel een taverne gevestigd. Het zusterklooster Daaleinde werd in neobarok getinte stijl gebouwd in 1876.

De Daaleindekapel is een kapelletje uit het begin van de 19e eeuw. Het bezit een Heilige Familiebeeld van 1768 en talrijke 19e-eeuwse volkse beelden.

Kasteel de Fauconval te Kortessem dateert van omstreeks 1850.

Het kasteel de Fauconval, aan de Daaleinde, werd omstreeks 1850 in neoclassicistische stijl opgetrokken. Het is omringd door een klein waardevol Engels park. In het park staan een rode beuk met een stamomtrek van 4,65 m, een Ginkgo biloba en een sequoia. Deze bomen zijn sinds 1995 beschermd.

De Bombroekmolen is een watermolen, die dateert van 1293. Het waterrad en de bronvijver bleven bewaard. De molen is nu een weekendrestaurant. De Luymertingenmolen was een watergraanmolen, en werd voor het eerst vermeld in 1293. Het geheel is uitgevoerd in vakwerk. De Lievehereboom, een eik, zou omstreeks 800 zijn geplant op de scheiding van de Loonse heerlijkheden Wellen en Kortessem. Enkel de schors en een enkele tak, die elk jaar weer bladeren draagt, zijn overgebleven. In de Opeindekapel stond een waardevol en met veel ornamenten beklede sedes sapientiae. Het beeld werd in 1980 gerestaureerd en op een veilige plaats bewaard. Bij de jaarlijkse kermis in Opeinde wordt het beeld in een processie door de wijk gedragen.

Op de boerderij De Wroeter kunnen de gasten brood bakken, vruchtensap maken enz. De Kortessemse dichter Pieter Geert Buckinx (1903-1987) gaf zijn naam aan een fietsroute.

Vliermaal:

De Sint-Agapituskerk te Vliermaal (Kortessem) heeft nog een toren uit de 12e eeuw.

In de dorpskom heeft de Sint-Agapituskerk van haar romaanse aanleg alleen de 12e-eeuwse westertoren bewaard. De toren is gebouwd met blokken uit silex en is naar buiten gesloten. Enkel de hoogste verdieping heeft aan drie zijden twee rondbogige vensters met galmgaten. De toren is sinds 1935 beschermd. Het bakstenen classicistische schip, driebeukig en zonder transept, dateert van 1775. Het koor met ronde apsis is aan de zuidkant geflankeerd door een sacristie. Een verlenging van de zuidelijke zijbeuk naast de toren vormt het portaal. In 1895-1896 hadden herstellingswerkzaamheden plaats. Het portiekhoofdaltaar van 17580-1800 komt uit het voormalige cellenbroedersklooster van Hasselt. Het schilderij Verering van Onze-Lieve-Vrouw door vier Heiligen is van omstreeks 1750. Twee portiekzijaltaren, biechtstoelen en hardstenen doopvont, een classicistische communiebank en een preekstoel dateren van 1750-1800. Het orgel van omstreeks 1885 is een Pereboom-Leysen van Maastricht. Het Mechelse beeld Sint-Lucia dateert van circa 1525. Sint-Blasius van omstreeks 1600, en Jezus aan het Kruis van begin 18e eeuw. Op het kerkhof staat een grafkruis van 1632.

Verspreid in het dorp staan boerenhuizen en hoeves, onder meer de 18e-19e-eeuwse Koetschoeleswinning en de hoeve Croesmolen van 1688, in Maaslandse stijl. Vroeger stond hier een watermolen. Aan de Kersendaalstraat staat een boerderij met in de voorgevel een wapensteen die dateert van 1671.

In het gehucht Zammelen staat de eenbeukige neoromaanse Sint-Amandskerk van omstreeks 1865. Het meubilair komt gedeeltelijk uit de vroegere kerk: een vroeggotische 13e-eeuwse doopvont en vroeg-18e-eeuwse zijaltaren. Het hoofdaltaar, de communiebank en de credenstafel zijn van omstreeks 1865, de biechtstoelen dateren van 1850-1875. Het beeld van Jezus aan het Kruis is vroeg-16e-eeuws, het geklede Onze-Lieve-Vrouwebeeld met Kind is 17e-eeuws. Op het kerkhof staat een gedenkteken voor pastoor Johannes Collet, met blazoen en jaartal 1665. Het kasteel Hoogveld dateert uit de 19e eeuw. Van de windmolen Hoogveld van 1857 rest slechts de bakstenen romp.

De Croesmolen te Zammelen, een gehucht van Vliermaal (Kortessem).

De Croesmolen die hersteld werd in 1675, is gedeeltelijk in vakwerk gebouwd. Sinds 1881 functioneert hij niet meer.

Vliermaalroot:

De neoromaanse kerk Onze-Lieve-Vrouw Tenhemelopneming van 1864-1868 heeft een driebeukig schip, een halfrond afgesloten koor en een ingebouwde westertoren met een portaal. Het portiekaltaar is van omstreeks 1750, de doopkapel en de doopvont met ovaal messingen bekken komen uit de 18e eeuw. De rest van het meubilair is neoromaans van omstreeks 1865. Het beeld Onze-Lieve-Vrouw met Kind op wereldbol is laat-16e-eeuws, Sint-Anna ten drieën 17e-eeuws en Sint-Elooi 17e-eeuws. Op het kerkhof ligt een steen die dateert van 1647. Aan de Bornestraat staat de kapel Bij Wilmots.

Het kasteel Jongenbos van 1805 is gebouwd in empirestijl en wordt vermeld als leengoed aan het Loonse hof in 1380. Het goed beslaat omstreeks 300 ha waarvan een deel op het grondgebied van Diepenbeek ligt.

Het vroeg-19e-eeuwse kasteel Ridderborn te Vliermaalroot (Kortessem).

Het kasteel Rendelborn, nu Ridderborn, is vroeg-19e-eeuws en wordt als Loons leengoed vermeld in 1361. Het is gebouwd in 18e-eeuwse bouwstijl met herkenbare neoclassicistische en empire-elementen.

De Rootmolen aan de Herenstraat bleef tot 1971 in werking. Hij werd in 1989-1990 vakkundig gerestaureerd en maalvaardig gemaakt. Het binnenwerk komt van een oude watermolen in Glons op de Jeker. De vervallen 15e-eeuwse toren maakte deel uit van het verdwenen leengoed Wennerbos.

Wintershoven:

In de 7e eeuw bouwden Landoaldus en zijn gezellen een houten kersteningkerkje. In de 11e eeuw werd het hout vervangen door steen en werd de kerk verfraaid in Maaslandsromaanse stijl. De voornaamste curiosa in de kerk zijn de relieken van de Wintershovense heiligen, en een preekstoel op wieltjes.

De Sint-Pietersbandenkerk in Wintershoven (Kortessem) is een romaanse kerk uit de 11e-12e eeuw.

Het dorpscentrum wordt beheerst door deze kerk die stamt uit de 11e-12e eeuw. Ze werd in 1891-1893 onder leiding van architect P. Langerock uit Leuven ingrijpend gerestaureerd. Het is een eenbeukige kruiskerk met een voorstaande westertoren, een transept met twee absidiolen en een vierkant koor met een halfronde apsis, grotendeels gebouwd met blokken uit silex. De kerk is beschermd sinds 1936. Het wijwatervat is een 3e-4e-eeuws hergebruikt Romeins kalkstenen voetstuk. Van het meubilair is vermeldenswaard: het neogotische hoofdaltaar van 1897, uit graniet en kalksteen, de hardstenen doopvont met 17e-eeuwse kuip en 19e-eeuwse voet en messingen deksel, en de neoromaanse laat-19e-eeuwse preekstoel, die uitrolbaar is. Van de 15e- tot de 19e-eeuwse beelden behoren een gotische calvariegroep van omstreeks 1450, een vroeg-16e-eeuwse Sint-Anna ten drieën, een 17e-eeuwse terracotta Sint-Lucia, een Sint-Rochus van omstreeks 1700, en zes borstbeelden van omstreeks 1600, van gepolychromeerd hout van Sint-Amand, Sint-Lambert, Sint-Landoald, Sint-Vinciana en Sint-Bisschop. Het schilderij Maagdschap van Maria komt uit de 17e-eeuwse Antwerpse school, de Aanbidding der Wijzen uit de 17e-eeuwse Vlaamse school. Sint-Landoald is van omstreeks 1700. De Kruisafneming, door Pieter Jozef Verhaghen (1728-1811), dateert van 1774. Djef Anten uit Hasselt schilderde omstreeks 1900 het Dorpsplein van Wintershoven. De brandglasramen werden omstreeks 1994 gerestaureerd. In een vooral buiten de kerk staan talrijke 15e-18e-eeuwse grafstenen en -kruisen, onder meer van plaatselijke pastoors.

Kasteel Dessener te Wintershoven (Kortessem) heeft nog delen uit de 13e eeuw.

Aan de weg naar Kortessem, aan de Stationsstraat, staat het kasteel Dessener, met park. Van de 13e-eeuwse burcht rest nog een fragment van de schanstoren en een vleugel van het 17e-eeuwse waterkasteel in Maaslandse stijl. De aansluitende 17e-eeuwse hoeve, met poortgebouw en duiventil van 1639, is minder beschadigd. De altaarsteen van de kapel dient nu als dorpel voor de kasteeldeur. De Lambertusbron ligt op 100 m van de Bronstraat in de omgeving van de kasteelhoeve Dessener.

Behalve de 17e-eeuwse Sint-Annakapel, die in 1812 hersteld werd, verdient ook de hoeve Schoenwinckel van 1679, in Maaslandse stijl, uw aandacht. Deze hoeve heeft 17e-eeuwse schouwen en 18e-eeuwse gewelfde stallen. Zij is een voormalige pachthoeve van de abdij van Herkenrode. De Landoaldusput van 1897 is een werk van beeldhouwer Warzée van Tongeren.

Dit moet je gezien hebben